imparator

1- INSTITUTİONES

Hukuk öğrenimi için bir öğrenci kitabı hazırlatmak amacıyla Constantinopolis Hukuk Mektebinden Profesör Theophilius ve Beyrut Hukuk mektebinden Dorotheus görevlendirilmiştir ve institutiones ortaya çıkmıştır.
Institutiones, uygulanan Hukuk hakkında genel bilgi vermek, uygulanan hukukun anahatlarını belli bir düzen içinde saptamak amacıyla hazırlanmış bir giriş bölümüdür[1].
Tarih itibariyle digesta dan daha sonra yapılan ve 533 Yılında digesta ile birlikte yürürlüğe sokulan institutiones, kanun gücüne sahip bir ders kitabı niteliğindedir.

Aslında hukuk öğretiminin asıl konusu digesta ve codex de toplanan malzemeydi fakat bu ikisi çok ağır ve ayrıntılılarla dolu olduklarından uygulanan hukukun temel kavram ve kurallarını anlamak bakımından elverişsizlerdi.
Bu nedenle institutiones’un hazırlanması zorunluluğu duyuldu.

İnstitutiones; dört kitaptan (liber) oluşmuştur. Her kitap fasıllara (titulu), fasıllar ise paragraflara ayrılmaktaydı. İlk paragrafa principium denmekteydi. Institutiones’ I. Harfiyle ya da Ins. olarak kısaltırlıdı.

2- DIGESTA

Corpus İuris Civilis’in; Roma Hukukunun Klasik Döneminde yetişmiş ve eser vermiş çok önemli hukukçuların eserlerinden parçalar alınarak belli bir sistem içinde derlenmiş 50 kitaptan oluşmuş bölümüdür. Eserleri alınan hukukçular Klasik Dönemin en değerli, en seçme hukukçularıdır. Böylece Digesta; milattan sonra ilk üç yüz yılda yaşamış olan Salvius Iulianus, Celsus, Marcellus, Paulus gibi Roma Hukukunun en büyük temsilcilerinin eserlerinin zamanımıza kadar saklanmasına yardımcı olmuştur.
Yani Digesta; Corpus İuris Civilis’in hukuk bilimi ve hukuk tarihi açısından en değerli ve önemli bölümüdür.
Digesta gene Profesör Theophilius’un başkanlığında on yedi kişilik bir kurul tarafından 530 ve 533 yılları arasıdan hazırlanmıştır.
Digesta’nın hazırlanması çok zaman isteyen ve zor bir işti. Binlerce kitap okuyarak Klasik Dönem hukukçularının tüm eselerinin araştırılması, işlenmesi, özetlenmesi ve önemli bulunan parçaların ayıklanması gerekiyordu.

Digesta, kanun niteliğindeydi fakat kanun gibi kullanılmaya çok elverişsizdi. Çünkü toplanan belli olaylar için verilmiş kararları kapsıyordu ve yargıcın, elindeki somut bir olayı bulmak için digesta’ daki binlerce olayı gözden geçirmesi gerekiyordu.

Zaten Digesta’nınkanun gibi uygulanma amacının yanı sıra , daha çok hukuk bilimine hizmet edecek nitelikte tasarlandığı görülmektedir. İustinianus’un emirnamesiyle yayımlandıkları içini hukukçuların eserlerinden alınan parçalardaki hükümler kanun gücü kazanmışlardı. Bu nedenle artık bu gibi hükümlerin hangi hukuçulara ait olduklarını saptamanın uygulama bakımından bir önemi kalmamıştı.
Bu eserler derlenirken, “interpolatio” adı verilen değişiklikler yapılmıştı. Bu değişikleri yapanlar compilatores (Derleyiciler) denilen kuruldu. İnterpolatio; yani metin değişikliklerinin sebebi, bu eserlerin yapıldığı tarihlerin Digesta’ nın hazırlanmasından 4-5 asır kadar önce yazılmış olmalarındandır. Derlemeciler, interpolatio ile zamanın sosyo-ekonomik, siyasi, dini ve kültürel durumlarına uygun hale getirmek için değişiklikler yapmışlardır. Zaten digesta hazırlanırken ki amaç; bu Klasik Dönem eserlerini bize olduğu gibi ulaştırmak değil, Roma Hukukunda o konunun temel ilkesini ve mantığını bilimsel bir yaklaşımla anlatmaktır[2].
Digesta; Roma Hukukunun özünü içerir fakat orijinal halini içermezdi.
Digesta’ nın içerdiği 50 kitabın(libri) her biri tituli denilen fasıllara, fasıllar da fragmenta denilen parçalara ayrılmıştı. Uzun parçalar ise paragraflar şeklinde dizilmişti. İlk paragraf, institutiones’de olduğu gibi giriş-principium adını almaktadır. Digesta; D. Harfiyle kısaltılırdı.

3- CODEX

Codex “İmparator Emirnameleri Derlemesi” anlamında kullanılıyordu. Böyle bir derleme, daha önce 5.yy başlarında İmparator II.Theodosius’ un buyruğuyla İmparator Constantinus’ un tahta geçişinden (MS.306) itibaren çıkarılmış ve on kitaplık bir derleme halinde yayımlanmıştı.
Bu derleme, İmparator II.Theodosius’ un bir emirnamesiyle yayımlandığından kanun gücündeydi ve “Codex Theodosianus” adını taşıyordu.
İmparator II.Theodosius’ un ardından gelen imparatorlarında pek çok emirnameleri olduğundan, İmparator İustinianus; MS.528 yılında eski Codex’lerden de yararlanarak, onların hazırlanmasından bu yana çıkarılan tüm emirnameleri de ekleyip yeni bir İmparator Hukuk Derlemesi hazırlatmak amacıyla on kişilik bir kurulu görevlendirdi. Bu eser 529 yılında yayımlandı ve esere Novus Institutiones’ Codex ; “İustinianus’un yeni codexi” deniyordu.
Bu ilk Codex’in metni doğrudan elimize geçmemiştir çünkü bu Codex’ ten dört yıl sonra, Corpus İuris Civilis’ in diğer iki bölümü olan Digesta ve Institutiones’ in yayımlanması, İustinianus’ un bu süre içinde çıkardığı emirnamelerin de eklenmesini gerektirdi ve bu nedenle Codex, ekleri ve değişiklikleriyle 534 yılında yeniden yayımlandı[3].
Gözden geçirilmiş ve yeniden ele alınmış bu Codex’e ise “Codex Institutiones Repetitae Praelectionis” (Institutiones’in ikinci codexi) ismi verildi. Diğeri artık Codex Vetus (eski codex) olarak anılıyordu. Bu Codex’e birçok yeni emrin dışında “Quinquaginta Decisiones” (Elli Karar) de eklenmişti. Elli Karar, 530 yılında Digesta’ nın hazırlanmasında uygulanacak metot tespit edilirken yapılan çalışmalar sırasında yazılmış, elimize geçmeyen kararlardı ve tam olarak bilinmemekle birlikte kimlerin eserlerinden ne şekilde faydalanılacağı hakkında bilgi vermekteydi.
Codex; İmparator Hadrianus’tan (MS.117-138) İmparator İustinianus’ a kadar olan dönemde çıkarılan emirnameleri içeriyordu.
Codex, 12 kitaba, kitaplar fasıllara, fasıllar emirnamelere, uzun emirnameler de paragraflara bölünmüştü. Birinci paragraftan önce gelen kısma principium denmekteydi. Emirnamelerin başında, çıkarılan imparatorun adı, muhatabı ve yayın tarihi yer alıyordu. Codex, C. Harfiyle kısaltılıyordu.

4- NOVELLAE

Bu kısımda ise İmparator İustinianus tarfından çıkarılmış emirnameler bulumaktaydı. Novel, yeni anlamına geliyordu.
Novellae’ de özellikle miras hukuyla ilgili 165/168 hüküm bulunuyordu.
Novellae Corpus İuris Civilis’ e 16. yy’ da eklenmiştir.
Bir kısmı Latince, bir kısmı Yunanca, bazı kısımlar ise iki dilden birden yazılmıştır.

Novellae’ deki emirnamaler bablara (caput), bunlar da paragraflara ayrılmaktaydı. Novellae, Nov olarak kısaltılırdı.


Corpus İuris Civilis’ in Özellikleri

İmparator İustinianus’un Roma İmparatorluğu’ nun eski görkemli devirlerini geri getirmek amacının hukuk alanına yansıması olan Corpus İuris Civilis ile Roma Hukuku’nun gelişme süreci sona ermiştir.
Dediğimiz gibi Corpus İuris Civilis Klasik Roma Hukuku’nu arı olarak içermiyordu. Doğu Roma imparatorluğunun gereksinimlerine uydurulmak amacıyla değiştirilmiş ve düzeltilmiş bir hukuktu.
Corpus İuris Civilis’in içinde en başarılı olan kısım Codex’ti. Codex’ deki her emirname, özel bir kanun olarak ayrıldıktan sonra her kanun, tarih sırasına göre dizilmiştir[4].
Özellikle Digesta ve Institutiones’ ise teknik açıdan Codex kadar başarılı değillerdi. Birçok hukukçunun yüzlerce kitabını, binlerce parçalara ayırıp hukukun mantıki birliğini birarada tutarak farklı bir sistemde biraraya getirerek ve bunları interpolatio’ larla çok kısa bir sürede yeniden düzenlemek çok zor bir işti.
Bu nedene Digesta, yanlışlar, eksiklikler, çelişkiler içeriyordu.
Gene de Digesta muazzam bir hukuk eseridir.

Corpus İuris Civilis; Roma hukukunun düzeyini yükseltmiş değildir fakat Roma Hukuku’nun muhafaza edilmesinde büyük rol oynamıştır. Amacı bu değildi fakat Roma Hukunun sonraki kuşaklara aktarılmasını ve günümüze kadar gelmesini, o dönemdeki insanların düşünce tarzlarını görmemiz açısından yararlı olmuştur. Ayrıca Roma Hukuku’nun günümüzde ki pekçok devlet hukukunun özünü oluşturmasını sağlamıştır.

Özü itibariyle başka bir (Klasik) devrin hukukunu gösteren Corpus İuris Civilis’ in bu niteliği, teoride uygulanmasını çok zorlaştımıştır. Ayrıca Corpus İuris Civilis’ Latince kaleme alınmıştı fakat o dönemde mahkemelerde kullanılan dil Yunanca idi. Özetlenmesi ve tercümesi yasak olan eser, bu nedenle hukuk reformu amacına ulaşamamıştır.

.