DÜnya’nin Hareketleri
--------------------------------------------------------------------------------
DÜNYA’NIN HAREKETLERİ
Dünya’nın coğrafi olaylar ve canlılar üzerinde etkili olan başlıca iki hareketi vardır.
Kendi ekseni etrafındaki hareketi (günlük).
Güneş etrafındaki hareketi (yıllık)
DÜNYA’NIN EKSENİ ETRAFINDA DÖNÜŞÜ
Dünya, Kuzey ve Güney Kutup noktalarından geçen yer ekseni etrafında 24 saatte bir dönüş yapar. Dünya’nın ekseni, yörünge düzlemine dik değildir. Eksen ile ekliptik arasında 66˚33’ lık açısal fark vardır.
Dünya’nın Ekseni Etrafındaki Dönüşüne Bağlı Olarak İki Tür Hız Oluşur:
Dünya’nın geoid şekli nedeniyle yüzeyindeki çizgisel hız, Ekvator’dan kutuplara doğru azalır. Ekvator üzerindeki bir nokta saatte yaklaşık 1670 km’lik bir çizgisel hız yaparken kutup noktalarında bu hız sıfıra eşittir.
Dünya’nın ekseni etrafında dönüş açısı ile ilgili hıza da açısal hız denir. Dünya üzerindeki tüm noktalar 24 saatte 360˚ döndüğünden açısal hızları eşittir. Dünya, 1 saatte 15˚’lik dönüş yapar.
Dünya’nın Ekseni Etrafındaki Dönüşünün Ortaya Çıkardığı Sonuçlar:
Gece ve gündüz oluşarak birbirini izler. Gece ve gündüz süreleri Ekvator üzerinde sürekli 12’şer saattir. Kutuplara yaklaştıkça, mevsim durumuna göre gece ve gündüzün uzaması ya da kısalması gözlenir. Bu durum eksen eğikliğinin sonucudur.
Gece soğuma, gündüz ısınma gerçekleşir. Bu nedenle günlük sıcaklık ve basınç farkları oluşur. Bu durum, mekanik çözülmeden meltem rüzgarlarının oluşmasına kadar birçok coğrafi olayın temelini teşkil eder.
Gün içinde güneş ışınlarının geliş açısı ve cisimlerin gölge boyu değişir.
Doğudaki yerler Güneş’i batıdaki yerlerden önce görür. Bu nedenle yerel saat farkları oluşur.
Doğuda güneş erken doğar ve erken batar, batıda ise geç doğar ve geç batar.
Eksen etrafındaki dönüşten ortaya çıkan saptırıcı kuvvet (Coriolis) sürekli rüzgar yönlerinde sapmalara neden olur. (KYK’de sağa GYK’de sola doğru)
30˚ ve 60˚ Kuzey ve Güney enlemleri boyunca dinamik kökenli basınç kuşakları oluşur.
Ana yönler oluşur.
DÜNYA’NIN GÜNEŞ ETRAFINDAKİ HAREKETİ ve SONUÇLARI
Dünya Güneş etrafındaki hareketini Ekliptik adı verilen elips şeklindeki düzlemde saat ibresinin tersine doğru hareket ederek 365 gün 6 saatte tamamlar.
Yörünge düzleminin (Ekliptik düzlem) elips şeklinde olmasından dolayı Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı değişir. Dünya 3 Ocak tarihinde Güneş’e en yakın duruma gelir, buna Günberi (Perihel) denir. 4 Temmuz tarihinde ise Güneş’e en uzak durumundadır. Buna da Günöte (Afel) denir. |