Örnek olarak Enron olayınını inceleyebiliriz:
· 1997-2000 yılları arasında Enron’un karı en az 586 Milyon USD (yaklaşık ortalama %20) fazla gösterildi.
· ÇOK sayıda Özel Amaçlı Şirket (Special Purpose Entity – SPE) kuruldu ve bunların en az bir kısmı yasal olmayan/muhasebe standartlarına uymayan şekillerde kullanıldı (fiktif kar elde etmek, fiktif sermaye elde etmek ve borç yükünü düşük göstermek).
· Vergi muafiyetinden yararlanabilmek için 900’den fazla off-shore şirket kuruldu (bunun yasalara aykırı olarak yapıldığını gösteren şu anda herhangi bir bulgu bulunmamaktadır).
· Görünüşe göre yukarıda yazılanların en az bir kısmı Arthur Andersen LLP’nin bilgisi ve zaman zaman tavsiyeleri üzerine yapıldı.
· Arthur Andersen LLP 2000 yılında Enron’dan, çoğunluğu danışmanlık hizmetlerinden olmak üzere, 52 Milyon USD kazandı (haftada 1 Milyon USD!).
· Arthur Andersen LLP çalışanlarının bir kısmı Enron ile ilgili çok sayıda belgeyi, bunların bir mahkeme tarafından talep edilebileceği bilinmesine rağmen, yok etti (bu karar denetim şirketi için, suçsuz bile olsa, çok maliyetli olacağa benziyor).
Bunlar nasıl yapıldı ve daha önemlisi niye yapıldı?
“Nasıl” sorusunu genel hatlarıyla cevaplamak hiç zor değil. Genel kabul görmüş muhasebe standartlarının harfine (genellikle) uyarken bu standartların ruhuna uyulup uyulmadığına bakmadan yetenekli ve zeki kişiler tarafından sınırların zorlanmasıyla yapılmıştır.
Peki, niye yapıldı? Bunu açıklamak için kolay yolu seçip kişisel hırs, etik eksikliği, cesaret eksikliği gibi unsurlar sıralayabilirim ama olayı gerçekten anlamak için daha derine bakmak gerekli.
Piyasaları modellerken ilk varsayımlarımızdan bir kısmını “mükemmel pazar” varsayımları diye gruplandırırız. Bu koşullar altında piyasalar (adı üzerinde) “mükemmel” işler ve kaynaklar en çok fayda sağlayacakları kullanımlara yönlendirilerek ekonominin toplam üretimi arttırılır. Ancak, gerçek piyasalarda bu varsayımların çiğnenmesi üzerine sorunlar yaşanabiliyor. Piyasalar düzgün işleyemiyor, hatta toptan çökebiliyor. |