Gümrük Birliği’nin yürütülmesini kolaylaştırmak amacıyla işleyen bir diğer yapı da Gümrükler 2000 ve 2002 programlarıdır. Türkiye, Gümrük Birliği çerçevesinde 1996 yılından itibaren katılabildiği programa 1999 yılı sonunda adaylığının teyit edilmesi ile aday ülke statüsünde katılım hakkını elde etmiştir. Gümrük idareleri arasında karşılıklı değişim yolu ile idari ve teknik personel eğitimini öngören Gümrükler 2000 ve 2002 programları kapsamında 1996 yılından itibaren Gümrük Müsteşarlığı ve gümrük kapılarında görevli belli sayıda idari ve teknik personel, Avrupa ülkelerindeki muhatap kuruluşlarda, maliyeti AB tarafından karşılanmak üzere staj ve mesleki eğitim imkanı elde etmişlerdir.
6. Gümrük Birliği Çerçevesinde Türkiye-AB Mali İşbirliği
Türkiye AB arasındaki ortaklık ilişkisi çerçevesinde Türkiye’nin ekonomik kalkınmasına katkıda bulunmak ve ortaklık ilişkisinden doğan yükümlülüklerini gerçekleştirebilmesine destek olmak amacıyla Topluluk mali yardımda bulunmayı taahhüt etmiştir. 1996 yılında tamamlanan Gümrük Birliği’ne kadar olan dönemde Türkiye’ye yönelik AB kaynaklı mali yardımlar, mali protokoller ile düzenlenmiş ve Türkiye bu dönemde 1.433 milyon Euro öngörülmesine karşın toplam 833 milyon Euro tutarında kredi ve hibe kullanılabilmiştir.
Gümrük Birliği’ni tamamlayan 36. Ortaklık Konseyi toplantısında açıklanan Mali İşbirliği Deklarasyonu ile AB’nin Türkiye’ye yönelik mali yardımları farklı bir yapıda düzenlenmeye başlanmıştır. Yeni yapılanma ile ekonomik farklılıkların azaltılmasının yanı sıra Türk sanayiinin Gümrük Birliği’nden kaynaklanan yeni rekabetçi ortama uyumunu kolaylaştırmak ve AB’nin temel altyapı ağları ile bağlantısını sağlamak hedeflenmiştir. Bu çerçevede 1996 sonrası dönemde Türkiye’ye, Topluluğun bütçe kaynakları, Yenileştirilmiş Akdeniz Politikası, MEDA Programı, AYB Kredileri ve makro ekonomik yardım paketi olmak üzere beş farklı kaynaktan toplam 2,246 milyon Euro tutarındaki hibe ve kredi taahhüt edilmiştir. Türkiye bu yardım paketinden 596,5 milyon Euro kullanabilmiştir. Söz konusu kaynaklar arasında Topluluğun bütçesinden, doğrudan Gümrük Birliği’nin uygulanmasına yönelik kullanımı öngörülen ve 1995 yılında Parlamento tarafından onaylanan 375 milyon Euro, Yunanistan’ın vetosu sebebiyle yürürlüğe girmemiştir. Ayrıca Gümrük Birliği’nin tamamlanmasını takiben Türkiye ekonomisinin rekabet edebilirliğini artırmaya yönelik Avrupa Yatırım Bankası’nın taahhüt ettiği 750 milyon Euro da işlerlik kazanmamıştır.
Aralık 1999 tarihinde gerçekleştirilen Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin adaylığının teyit edilmesini takiben tüm katılım öncesi yardımların tek bir çerçeve altında toplanmasına karar verilmiştir. Bu doğrultuda 26 Şubat 2001 tarihinde Türkiye’ye sağlanacak yardımların hukuki dayanağını belirleyen Konsey Tüzüğü onaylanmıştır. 28 Ağustos 2001 tarihinde ise Komisyon, Konsey’e Türkiye’ye yönelik mali yardımların miktarını belirleyen bir çerçeve tüzük önermiştir. Tüzükte, Türkiye’ye yıllık 177 milyon Euro olmak üzere 2002-2006 yılları arası toplam beş yıl için mali yardımda bulunulması öngörülmüştür. Bu rakamın Türkiye için Avrupa stratejisi kapsamındaki 15 milyon Euro’luk kısmı doğrudan Gümrük Birliği’nin güçlendirilmesine ayırılmıştır. Türkiye, Topluluğun aday ülkelere yönelik yardım mekanizmalarını ademi merkeziyetçi bir yönetime kavuşturmak amacıyla öngördüğü idari yapıyı 18 Temmuz 2001 tarihinde yayınlanan bir Başbakanlık Genelgesi ile belirlemiştir. 17 Aralık 2001 tarihinde ise Türkiye için katılım öncesi mali yardımın kullanım şeklini ayrıntılı olarak ortaya koyan tüzük onaylanmıştır. |