4.KAYIT DIŞI EKONOMİNİN SONUÇLARI
Mali ve sosyal güvenlik açısından kayıt dışılığın da ekonomik, mali, sosyal, çalışma hayatı ve teknolojik gelişmeler ile ilgili sonuçları bulunmaktadır. Kayıt dışılığın sonuçları denildiğinde genellikle olumsuz sonuçlar akla gelse de, olumlu yönlerinin bulunduğunu ileri süren görüşler de vardır.
Kayıt dışılığın olumsuz etkileri, bu eksik ve yanlış göstergeleri veri olarak oluşturulacak politikaların ve alınacak tedbirlerin uygulamada başarısız olması ve istenmeyen sonuçlara yol açması şeklinde dolaylı olarak olmaktadır.
4.1.Ekonomik Sonuçlar: Ekonomik temel hedeflere göre kayıt dışılığın sonuçları,
a) GSMH; kayıt dışılıkla bir ülkede gerçekleştirilen üretimlerin ve elde edilen gelirlerin, yapılan tüketim ve yatırım miktarlarının tamamen kapsanamaması ve kaynakların çeşitli kesimler ile sektörle arasında nasıl dağıldığının doğru belirlenememesi sorunuyla karşılaşırız. Böyle bir durumda da milli gelir rakamları eksik ifade edilmiş olacak ve ülkenin refah düzeyi ile verimlilik göstergeleri olduğundan düşük görünecektir.
b) İSTİHDAM; kayıt dışılık ülkede gerçekte gelir getirici bir faaliyette bulunduğu halde, istihdamla ilgili göstergelerde işsiz kapsamında veya işgücü dışındakiler kapsamında gösterilen bir kesimin olması, istihdam ve işgücüne katılım rakamlarının mutlak ve oransal olarak düşük, işsizlik rakamlarının da yüksek görünmesine yol açar.
c) FİYATLAR; sadece kayıtlı üretimlerin maliyetleri ve satış fiyatları dikkate alınarak hazırlanan fiyat göstergeleri, kayıt dışı üretimlerin, kayıt dışılık dolayısıyla kayıtlı kesime nazaran oldukça yüksek ek maliyetlere katlanmadan gerçekleştirilmesi dolayısıyla sağlanan düşük maliyet ve satış fiyatları kapsanamadan hazırlandığında, piyasa genel fiyatla düzeyini olduğundan yüksek gösterir.
d) BÜYÜME; eğer kayıt dışı ekonominin büyüme hızı kayıtlı ekonomiden daha yüksek ise, resmi büyüme rakamları da kayıtlı ve kayıt dışı ekonomi toplamından oluşan ekonominin bütününün büyüme hızından düşük belirlenir.
e) GELİR DAĞIMI; Gelirin bir kısmının veya tamamının otoritelerden gizlenmesi dolayısıyla, kayıt dışı ekonomiden en fazla kimlerin pay aldığına bağlı olarak gelir dağılımı rakamları, düşük veya yüksek gelirli kesim lehine sapmalı olarak belirlenir.
f) DIŞ TİCARET; kayıt dışı ithalat ve ihracat sebebiyle gerçek dış ticaret dengelerinin hatalı tespit edilmesi, ülkede kayıt dışı altın ve döviz bulunması sebebiyle de döviz ve altın mevcutlarının eksik belirlenmesine neden olur.
Temel göstergelerin kayıt dışılık sebebiyle doğru olarak tespit edilememesi, sorunların yanlış teşhisine ve teşhis yanlış olunca da etkin ve doğru politikalar ile tedbirlerin alınıp uygulanamamasına, uygulamaların başarısızlığına, kaynakların yanlış yönlendirilmesine ve istenmeyen sonuçların ortaya çıkmasına yol açar.
Özellikle ülkemiz gibi planlı kalkınma çabasındaki ülkelerde, ülke kaynaklarının ve mevcut ekonomik durumun, ulaşılması ve düşünülen hedeflerin ve bu hedeflere ulaştıracak politika araçlarının doğru tespit edilmemesinin yol açacağı sonuçlar, kayıt dışılığın önemini daha da arttırmaktadır.
Belge ve kayıt düzenine uymamaktan, vergi ve sosyal güvenlik primi gibi mali yükümlülükleri yerine getirmemekten kaynaklanan kayıt dışılığın ekonomik etkilerini ise şu şekilde özetleyebiliriz,
- Kayıt dışı faaliyetlerin genel olarak arzulanmayan faaliyetler olduğu, emek yoğun ve gelişmiş olmayan teknolojiler kullanan alanlarda yoğunlaştığı dikkate alınırsa, kayıt dışı ekonominin kaynak dağılımında etkinliği bozduğu ve kaynakları verimsiz olanlara yönelttiği sonucu çıkmaktadır. Kayıt dışı ekonomide ödemelerin daha çok nakdi ödeme ve takas gibi yöntemlerde gerçekleştirilmesi ise işlem etkinliğini azaltan hususlardır.
- Faaliyetlerini kayıt dışı olarak yürütenler, faaliyetlerini kayıtlı olarak yürütenlerin kayıtlı olmaktan dolayı katlandıkları oldukça yüksek ek maliyetlere katlanmadıklarından, haksız şekilde rekabet avantajı elde ederler. Sonuçta, rekabetçi piyasanın etkin kaynak tahsisini gerçekleştirme fonksiyonu kaybolur.
- Aşırı harcamalar yanında, vergi ile sosyal güvenlik primi gibi mali yükümlülüklerin yerin getirilmemesinin yol açtığı ekonomik sorunlar, kayıt dışılığın dolaylı olarak yol açtığı önemli sonuçlardandır.
- Kayıt dışılığın en önemli sebeplerinden birisinin yüksek vergi oranları olduğu düşünülürse, kayıtlı vergi yükünün daha da artırılması, bu kesimin, bu kesim aleyhine olan adaletsizliği daha da artırır. Sonuçta kayıt dışı ekonomiye kaçış hızlanır veya kaynaklar daha az vergilenen ama daha çok rant getiren verimsiz alanlara kayar.
- Kayıt dışı ekonomide ödemelerin daha çok nakit para kullanılarak gerçekleştiriliyor olması, fiyat istikrarının olmadığı durumlarda, kayıtlı ekonomi yanında kayıt dışı ekonomide de istikrarlı bir para birimi arayışına ve dolar ve Euro gibi nispeten istikrarlı para birimlerinin ekonomide yaygın olarak kullanılmasına yani “dolarizasyona” yol açar.
|