İSTATİSTİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Her bilim dalının olduğu gibi, istatistik biliminin de kendine özgü bir tarihsel gelişimi vardır.
İstatistiğin ilk uygulama çalışmaları, muhtemelen ailelerin, kabilelerin ve devletlerin insan, asker, ekonomik vb. güçlerine ilişkin bilgilerin derlenip kaydedilmesi ile başlamıştır. Günümüzde ortaya çıkarılan belgelerden, M.Ö sonraki devirlerde bile bazı toplumlarda birçok sayımlar yapılıp kayıtlar tutulduğunu öğreniyoruz.
Toplanan bilgilerin istatistiksel teknikler kullanılarak çözümlenmesine ilk kez ne zaman ve kimin tarafından başlandığı tam olarak bilinmiyor. Bu konuda farklı görüşler vardır. Bununla beraber pek çok istatistikçi bu işin bir İngiliz olan Graunt(1620-1674) ile başladığı görüşünü gerçeğe daha yakın bulurlar. Graunt, insan ömrü ile doğum ve ölüm miktarlarının meslekler ve cinsiyetle ilişkilerini incelemiş, istatistik teknik ve yöntemlerini pratiğe uygulayarak çok önemli bir başlangıç yapmıştır.
İstatistik alanında son Y.Y içinde sağlanan hızlı gelişmede daha önce yaşamış matematikçilerin katkısı büyük olmuştur. Bugün ulaştığımız düzeye erişmede istatistiğe duyulan ilgi ve ihtiyaç kadar, matematikçilerin bu ihtiyaçlara cevap olabilecek teknik ve yöntemleri geliştirip hizmete sokmalarının da katkısı vardır.
İstatistiğin tarihsel gelişimi bu yönden ele aldığımız zaman, pek çok matematikçinin bu alana katkıda bulunduğunu görürüz.
İstatistiğin konusu olan olaylar çoğu kez seçkisiz (tesadüfi) etmenlere bağlı olduğundan, bu gibi etmenlerin gözlemler üzerindeki etkisi anlaşılmadan bilim gereğince gelişemez, istatistiksel vardamalarda geçerli genellemeler yapılamazdı. Bu bakımdan, seçkisizlik ilkelerini inceleyen olasılık (ihtimaliyat) hesaplama kuralların da sağlanan gelişmeler istatistiğin evriminde önemli rol oynamıştır. Olasılık konusundaki çalışmaların oldukça eski bir geçmişi vardır. Bu konuda düzenli çalışmalar, İtalyan bilimciler Pacioli(1445-1514) ve Cardano’ nun (1502-1576) zar atma ve öbür şans oyunları hakkındaki yazıları ile başlamış sayılabilir.
Bugün istatistik adını verdiğimiz ilkeler, kurallar, kuramlar, yöntemler, teknikler ve olgular topluluğu ilk kez 18. Y.Y başlarında İsviçreli matematikçi Bernoulli(1654-1705) tarafından düzenlenip matematik yönünden güçlü bir temele oturtuldu. Bernoulli ayrıca günümüz istatistik biliminde çok önemli bir yer tutan olasılık kuramını geliştirmede yararlı çalışmalar yapmıştır. Geliştirilen bu kuram yalnız matematikçileri ve istatistiğe ilgi duyanları ilgilendirmekle kalmamış, Batı Avrupa asilzadeleri arasında da büyük ilgi görmüştür. Çünkü geliştirilen kuram şans ve risk miktarını hesaplama da yararlı olduğu gibi başka uygulama olanakları da sağlıyordu Bernoulli’nin bu yöndeki çalışmaları bir başlangıç oluşturdu; aynı kuram daha sonraları Moivre (1667-1754), Laplace (1749-1827), Poisson (1781-1840) ve Gauss (1774-1855) tarafından daha da geliştirildi bu gelişmelerin bir kısmı Laplace tarafından yayımlandı.
Öte yandan, bugün normal dağılım dediğimiz ve çağdaş istatistiğin temel taşlarından olan kuramsal dağılımın eşitliği de Moivre tarafından 1733 yılında yayımlandı. Aynı iş daha sonraları Laplace ve Gauss tarafından birbirlerinden bağımsız olarak benzeri sonuçlarla tekrarlandı. Gauss’un bu konudaki katkısı o kadar büyük oldu ki, normal dağılıma bazen Gauss eğrisi de denir.
Nicel işlemleri ilk kez sosyal sorunlara uygulayan ve daha önceki çalışmaları birleştirerek modern istatistiğin temellerini atan da Belçikalı bilimci Quetelet (1769-1874) olmuştur. Quetelet’ten sonra bu alana katkıda bulunanlar arasında Galton’une (1822-1911) önemli bir yeri vardır. Kalıtım üzerindeki çalışmaları ile ün yapan Galton bugün istatistikte kullanılan birçok teknik ve yöntemi uyguladı. On dokuzuncu ve yirminci yüzyıllarda istatistik alanında başında Pearson(1857-1936) ve Fisher’in modern istatistiğe katkısı o kadar çok olmuştur ki kendisi modern istatistiğin babası sayılabilir.
İstatistik bağımsız bir kurs olarak ilk kez 17.yy ortalarında öğretim programlarında yer almaya başladı. Conring (1606-1681) bu alanda mevcut bilgileri ilk kez 1660 yılında Helmstadt Üniversitesinde bağımsız bir istatistik kursu olarak okutmaya başladı. Daha sonraları Göttingen Üniversitesi hukuk ve siyasal bilimleri profesörü Achenwall(1719-1772) konuyu daha da iyi düzenleyerek istatistiğin üniversite programlarına girip yaygınlaşmasını sağladı. İstatistiğin üniversite programlarının doğal bir parçası haline gelmesinde ise Galton, Pearson ve Fisher gibi istatistikçilerin katkısı büyük oldu. |