TEMEL KAVRAMLAR SEMBOLLER VE İŞLEMLER
Her bilim dalında olduğu gibi, istatistikte de bu alana özgü bazı temel kavramlar, semboller ve işlemler vardır.
Evren
Herhangi bir gözlem ya da inceleme kapsamına giren obje ya da bireylerin tümüne evren ya da kütle denir. Gözlemin amacına ağlı olarak, evren küçülebilir ya da büyüyebilir. Örneğin eğer bir araştırmacı Türkiye’ de 5 yaşında çocukların oy uzunlukları üzerinde bir inceleme yapmak isterse, araştırmacının evreni, Türkiye’ de 5 yaşındaki çocukların tümünün oluşturduğu gruptur. Öte yandan aşka bir araştırmacı Ankara şehrinde yaşamakta olan 60 yaşından büyük kişilerde bir inceleme yapmak ister ve elde edeceği sonuçları Ankara şehrinin dışında kalan 60 yaşındaki kimselere genelleme amacı taşımazsa, bu araştırmacının evreni de Ankara şehrinde yaşayan ve 60 yaşından büyük olanların oluşturduğu grup olur.
Belirli bir amaç için evren kabul edilen grup aşka bir amaç için evren olmayabilir. Evrenin sınırlarını evreni kimlerin ya da nelerin oluşturduğunu gözlemin amacı ve gözlem sonuçlarının kimlere genelleneceğini belirler. Evrenin sınırlarını belirlemek ve evrenin kimlerden ya da nelerden oluştuğunu ve sayısını saptamak bazen kolay bazen de çok zor atta olanaksız olabilir. Bu zorluklar özellikle evrendeki obje ya da deney sayısını saptamada ortaya çıkar. Çünkü çoğu kez belirli bir evrene girmesi gereken obje ya da bireyleri teker teker bulup ortaya çıkarmak ve saymak olanaksızdır. Örneğin Türkiye’ deki kanserli astalar üzerinde inceleme yapmak isteyen bir araştırmacıyı düşünelim bu araştırmacı için evrenin sınırlarını çizmek, kimlerin evrene girip kimlerin girmeyeceğini saptamak oldukça kolaydır. Çünkü belirli bir zamanda Türkiye’ de yaşayan ve kanserli olan herkes evrene dahildir ve bunun dışında kalanlar dahil değildir. Fakat Türkiye’ deki kanserlilerin hepsini teker teker saptamak ve toplam sayısını çıkarmak olanaksızdır. Çünkü kanserli olduğu ilinenlerin yanında kanserli olup ta bilinmeyen da bir çok kimsenin de bulunduğu bir gerçektir. Türkiye’ deki bütün insanları kısa bir zaman içinde muayene edip kanserli olanları doğru bir şekilde saptama olanağı olmadığına göre bu evrendeki birey sayısını doğru olarak bulmak olanaksızdır.
Evrendeki obje ya da birey sayısını tam bir doğrulukla saptamak, evrendeki sınırlarını belirlemek ve evrenin kimlerden ya da nelerden oluştuğunu belirtmek o kadar önemli olmayabilir. Pek çok durumda evrendeki obje ya da birey sayısını saptama yerine onu belirli yollarla tahmin etmeye çalışırız, incelemelerde de tahmin edilen bu sayıyı kullanırız. Böyle yapmak bir akıma zorunluluktur, bir bakıma da zorunluluktur. Ayrıca istatistikte bazı nitelikleri bilinen bir evrendeki obje ya da birey sayısını oldukça güvenilir ve geçerli bir şekilde tahminde yararlı olabilecek bazı teknikler geliştirilmiştir.
Pek çok araştırma amaçları için evreni oluşturan obje ya da bireylerin tümünü ayrı ayrı gözlemek olanaksız olduğu gibi zorunlu da değildir. Geliştirilmiş olan bazı teknik ve yöntemlerden yararlanarak evrenden seçilecek daha küçük sayıda bir grubu gözleyip elde ettiğimiz yöntemlerden yararlanarak evrenden seçilecek da küçük sayıda bir grubu gözleyip elde ettiğimiz sonuçları evrene genelleme olanağı vardır. İstatistik teknik ve yöntemlerin bir çoğu da bu amaçla geliştirilmiştir. Bu tür istatistik teknik ve yöntemlerinin oluşturduğu bu kısma vardamdı istatistik denildiğini bir önceki bölümden biliyoruz. |