imparator

1. Üretim Süreçlerinin Kontrolünde İstatistiksel Yöntemlerin Rolü

Uygunsuzluğun Oluşumu

Uygunsuzluk, (bir ürün veya hizmete ait) karakteristiklerin; sözleşme, spesifikasyon veya onaylanmış diğer bir tanımda belirtilen gereksinimleri sağlamaması durumudur[1]. Uygunsuzluk, seri üretimin varolduğu her yerde karşılaşılan bir problemdir. Çünkü kalite karakteristikleri daima üründen ürüne farklılık gösterirler. Gerçekten de, aynı malzemenin kullanıldığı, aynı üretim proseslerinin geçerli olduğu ve aynı kişi/cihazların kullanıldığı bir seri üretimde elde edilen çıktılar bile hiçbir zaman birbirinin aynı olmayacaktır. Zira bizim aynı veya değişmez gördüğümüz tüm bu girdiler ve araçlar, bünyelerinde küçük veya büyük farklılıklar barındırırlar. Örneğin bizim aynı zannettiğimiz malzeme, belki mikro düzeyde çatlaklar içermektedir; belki proseste kullanılan cihazın bağlı olduğu enerji kaynağının gerilimi düşmüştür. Ya da cihaza kumanda eden teknisyen aynı olduğu halde o gün canı bir şeye sıkılmıştır!
İşte bu gibi tüm etmenler ürün/hizmet kalitesine etki ederek çıktı özellikleri üzerinde değişkenlik meydana getirirler. Bu değişkenlik (varyasyon), her seri üretimin doğal bir sonucudur (unutmayın ki aynı yumurta ikizleri bile birbirinin tıpatıp aynı değildir!).
Ürünün uygun veya uygunsuz olma durumunu (ya da uygunsuzluk oranını) belirleyen ise kabul kriterleridir. Kabul kriterleri genellikle müşteri tarafından saptanırlar ve belli bir ürün/hizmetin kabul edilebilir olması için taşıması gereken asgari şartları tanımlarlar. Bu tanım aralığı ne kadar dar tutulursa, ürün kalitesindeki varyasyon sonucunda bu aralığın dışına çıkarak uygunsuzluğuna karar verilen ürünlerin oranı da o kadar yüksek çıkacaktır. Kabul aralığını değiştirmek mümkün olmadığına göre verimi yükseltmek için geriye kalan tek yol, değişkenliği azaltmaktır.
Her türlü ürün veya hizmet için geçerli bir altın kural olan “değişkenliğin azaltılması” ise ancak, o ürün/hizmeti ortaya çıkarmak için kullanılan tüm proseslerin analizi ile mümkündür; zira herhangi bir prosesin kalitesindeki değişim, o prosese etki eden tüm faktörlere ait değişimlerin bileşkesidir.
Proses Analizi ve Sebebin Tanımlanması

Ürün/hizmetin türü ve kullanılan prosesin çeşidi ne olursa olsun, değişkenliğe yol açan sebepler çok da farklılık göstermezler. Kalite karakteristiklerine etki edebilecek faktörler teori de sayılamayacak kadar çok da olsalar, pratikte karşılaşılan ana etmenler altı grupta toplanabilir :
· Malzeme (Hammadde)
· Makine
· Üretim Metodu
· İşgücü
· Çevre (Ortam) Şartları
· Muayene ve Deneyler
Burada sonuncu faktör olarak zikredilen “Muayene ve Deneyler” aslında ürün kalitesi üzerinde değişkenliğe yol açmazlar; ancak muayene ve deneyde kullanılan test/ölçüm cihazlarının kalibrasyonuna ve muayene/deneyi yapan kişinin algılamasına bağlı olarak değerlendirme sonucuna etki ederler. Örneğin belli bir muayene komisyonu tarafından uygun olarak kabul edilen bir ürün, belki başka bir komisyonca uygunsuz bulunabilir.
Etkin bir problem çözme süreci, aşağıdaki adımları içerir :
· TANIM : Sorun tanımlanır
· GÖZLEM : Sorunun karakteristik özellikleri (semptomlar) gözlemlenir
· ANALİZ : Hayati sebepler ortaya çıkarılır
· AKSİYON : Sebeplerin ortadan kaldırılmasına yönelik faaliyet başlatılır
· DOĞRULAMA : Faaliyetin, hedeflenen çözüm için uygunluğu denetlenir
· STANDARTLAŞTIRMA : Sebeplerin tekrarını önleyici tedbirler alınır
· GÖZDEN GEÇİRME : Sebep-sonuç ilişkileri ve uzun vadeli önlemler irdelenir
Süreç kontrolünde Gözlem – Analiz – Aksiyon - Doğrulama çevriminin başarısı, ancak döngüdeki tüm işlemlerin doğru olmasıyla mümkündür; ancak yine de bu adımların en kritiği Analiz aşamasıdır. Çünkü sebeplerin teşhisinde yapılacak bir hata, düzeltici önlemin de yanlışlığına yol açacak ve zincirleme etkileşim sonucunda prosesin kalitesi daha da düşecektir.
Tanının ortaya konmasında, prosesin geçmişi ve tanıyı koyanın tecrübesi hiç şüphesiz inkar edilemez. Bazen sezgiler de bu konuda yol gösterici olabilir. Ancak prosesin uygulamaya yeni konmuş olması, ortaya çıkan uygunsuzlukların daha önce görülmemiş olması gibi olağanüstü durumlarda da doğru sebebe ulaşabilmek ve kişi/prosesten bağımsızlığı sağlamak için objektif yöntemlere başvurmak gerekir. İstatistiksel yöntemler, kalite gerekliliklerinin karşılanması ve proses veriminin yükseltilmesinde vazgeçilmez öneme sahiptir. Ne var ki başarıya ulaşmada etken unsur, bu yöntemlerin bilinmesinden ziyade doğru bir şekilde kullanılmasıdır. Ancak bu sayede Deming’in ifade ettiği Sürekli İyileştirme felsefesi yakalanmış olur.


[1] MIL-STD-1520C, “Uygunsuz Malzemeye İlişkin Düzeltici Faaliyet ve Elden Çıkarma Sistemi”, 1986