2.3. HASTALIĞIN ETMENİ Hastalığa, Ceratocystis ulmi (Buis) (:Ceratostomella ulmi : Ophiostoma ulmi; konidi safhası: Graphium ulmi) adıyla bilinen mantar (Ascomycetes) sebep olur. Bu fungus ilk defa 1921 yılında Hollanda'da karaağaçlardan izole edilerek tespit edildi. Karaağaçlar için çok tehlikeli bir fungustur (Webber & Hedger, 1986; Baydar1990). Avrupa’ da ve Kuzey Amerika’da en tahripkar hastalıklardan biri olduğu rapor edilmiştir (Brasier, 1991; Butin, 1995). C. ulmi'nin miselyum'u krem gibi beyazdır ve hasta karaağaçların ksilem boruları içinde ve hastalık yüzünden ölmüş ağaçların kabuk ve ****undan yaşar. Miselyum ayrıca başka nedenlerden ötürü ölmüş karaağaç ve kesilmiş tomruklara taşınabilir ve burada yaşayabilir. Miselyum borularda bulunduğu sürece kısa hif dalcıkları geliştirir ve bunlarda maya mantarları tarzında Cephalasporium tipi konidi yığınları oluşturulur. Bu tip gelişen mantarın tracheler içerisinde kolay ve hızlı olarak yayılmasını mümkün kılar (24 saatte 5 m’ye kadar). Buna karşılık ölmüş veya ölmekte olan ağaçlarda ise bir kısım cephalosporium oluşturur fakat daha çok, ****dan biraz ayrılmış olan kabukta karaağaç diri **** böceği ve larvaların yenik kanalları içinde gelişen Koremium'larda Graphium tipi spor oluşturur. Koremium'lar dik, koyu ve sağlam bir başçıktan oluşur.Sporlar başçığa önce beyazımtrak, daha sonra hafifçe sarımtrak, yapışkan parlak bir damlacık oluşturarak tutunurlar (Selik,1386). Mantar heterothallik'dir ve eşeysel üreme için eşeysel olarak birbirine uygun iki ırk gerektirir. Doğada eşlerden çoğu kez sadece biri bulunduğu için, eşeysel üreme son derece enderdir, örneğin ABD'de mantar nadiren, buna karşılık Avrupa'da biraz daha sık eşeysel üreme yapar. Eğer iki eş tip temas haline gelecek olursa, döllenme olur ve perithecium'lar oluşur. Küresel siyah renkli, yaklaşık 120 mikron çapındaki perithecium1ların renksiz küflerden oluşan bin saçağı bulunan bir ostiolum'la sonuçlanan uzun bir boynu (300-400 mik.) vardır. Perithecium örtüsünün dış tabakalarından az miktarda hif iplikleri de gelişebilir. Perithecium’lar tek tek veya gruplar halinde ve kabukta koremium’larla aynı yerlerde oluşur (Selik,1986; Butin, 1995). Perithecium'un iç tarafında, her birisi renksiz hafifçe kıvrılmış eski ascospor içeren çok sayıda ascus oluşur. Ascus'lar olgunlaştığında sporlarını perithecium bırakarak parçalanırlar. Ascosporlar boyun,kanalı vasıtasıyla boşaltılır ve ostiolum'u çevreleyen hiflerden oluşan saçak tarafından desteklenen yapışkan bir damlacık halinde toplanırlar. Mantar ölü veya ölmekte olan ağaçlar ve tomrukların kabuklarında misel ve spor oluşturan koremiumlar halinde kışlar (Selik,1986; Butin,1995). |