[HandaN]

III . ÖZELLEŞTİRME UYGULAMALARINDAN ÖRNEKLER
A . Üretim Dalında Özelleştirme :
Uluslar arası plaformda 1929 Dünya ekonomik bunalımı ile birlikte devlerin ekonomik
yaşama daha geniş çlçüde müdahele ettiği bir dönem başlamıştır . Devletin müdahalesi , eko-
nomiyi yönlendirmek üzere bir dizi kamu politikaları , kontroller , kayıtlama ve özendirmele –
rin yanısına kamuya ait iktasadi işletmeler kurmak suretiyle , mal ve hizmet üretiminde devle-
tin doğrudan girşimlerinide gündeme getirmiştir .
Esasında devlet para karşılığında mal ve hizmet üretiyorsa , söz konusu devlet Kamu İkti-
sadi Teşebbüsü (KİT) kurmuş demektir . Bügün gerek ülkemizde , gerekse dünyada özelleşti-
rilmesi öngürülen pek çok Kamu İktisadi Teşebbüsleri , sermaye ikdidarlarınca kurulmuştur .
Dünyadaki KİT sayısına bakacak olursak , ABD’deki KİT miktarı , diğer ülkelerle mukayese
edildiğinde pek fazla olmasığı görülür . Öyle ki , söz konusu KİT’lerin arasında yerel elektrik
sistemleri , bir demir yolu nakliy şirketi , USPS’nin (Birleşik Devletler Posta Hizmetleri) bazı
bölümleri,Faderal İskân Dairesi (Fedaral Housing Administration) ve çok sayıda sigorta bran-
şı bulunmaktadır . özelleştirme gündeme gelir gelmez , bir çok sigorta branşı özelleştirmeye
aday olarak gösterilmiştir .
KİT’lerin dünyadaki dağılımına bakacak olursak , bu tür kurumlar gelişmekte olan pek çok
ülkede olduğu gibi öncelikli olarak bir devlet kuruluşu olarak ortaya çıkmıştır . Falat bir kıs –
mı , özel bir kurum iken , ilerleyen zaman içersinde devletin bünyesine katılarak , kamu sek-
törü yer almıştır .
KİT’lerin klasik ve herkesçe bilinen problemi , telel statüsünden olmasıdır . KİT’lerin her-
zaman arkasında devlet vardır . Gerçek anlamda piyasayla karşı karşıya gelmemişlerdir .
KİT’lerin statüleri devamını talep eden kesime göre ; devletin ekonomiyi yönlendirebilmek
için , ekomomiye hakim olan noktaları ele geçirilmesi gereklidir , diyorlar .
Özelleştirmenin özel bir şekli olan devlet kontrolünden çıkarma (denationalization) , günü-
müzde hem gelişmiş ve hem de gelişmekte olan ülkelerde yoğun bir şekilde yaygınlaşmakta –
dır .
Ülkemizdeki KİT’lerin durumunu Sayın Korkut Boratav “Türkiye’de Sanayileşmenin Yeni
Boyutları ve KİT adlı kitabında KİT’leri dört gurupta toplamış . Bunlar sırasıyla :
1. Yüksek yatırımla “batan” KİT’ler . Örneğin ; TABSAŞ , TEK , GEMSAN gibi .
2. Yüksek yatırımla “düzde kalan” KİT’ler . Örneğin ; THY , PTT gibi .
3. Düşük veya düşen yatırımlarla “düzde alan” KİT’ler . Örneğin ; DİTAŞ , SEKA ,
TEKEL gibi .
4. Düşük veya deşen yatırımlarla “batan” kuruluşlar . Örneğin ; ÇAYKUR , TKİ gibi . .
Milyarlarca dolar ($) dış yardımları , KİT’leri ekonomik düzlüğü ve verimlilik ilkelerine
göre çalışır duruma getirmeye çalışan gelişmekte olan ülkeler , yapılan hatanın farkına varıp
bugün hızla KİT’leri özelleştirmektedirler .
Devlet kontrolünden çıkartma (Denationalization) eylmeleri günümüzde çok geniş bir yel-
pazeyi kapsamaktadır . İngiltere’de Başbakan Thacher döneminde (1970-1987) çok sayıda KİT’in özelleştirilmesi hareketi gerçekleştirilmiştir .
Devlet, otomobil , havacılık , telekominikasyon , radyo , kimya , petrol , feribotlar ve otel-
cilik alanlarında elinin tuttuğu kurumları resmen veya tamanen satmıştır . Bu yedi iş alanında
özelleştirme neticesinde elde edilen kâr , rekor bir ilerleme göstererek %49 oranında artmıştır.
Çin’de Mao Zednug’un ölümünden sora hızla gerçekleşen özelleştirmeye çiftlik komünleri
dağıtılmış , çiftlik arazilerinin büyük bir kısmı özel sektöre geçirilmiştir . Bunun neticesinde gıda üretimi büyük ölçüde artmıştır .

B . Haberleşme Hizmetlerinde Özelleştirme Uygulamalarına Örnek :
Günümüz dünyasında haberleşme hizmetlerinde devletin posta hizmetlerini özelleştirmesi
gündeme gelinceye kadar , diğer alterbatiflerle karşılaştırılmıştır . Çünkü karşılaştırılabilir bir
özel kuruluş yoktur .
Günümüzde ABD’de posta hizmetleri(United States Postal Service-UPS) ile özel sektörün
performansını karşılacak olursak , nitecenin özel sektör lehine olduğunu görürürüz . Şöyle ki ;
öncelikle USPS temelde bir devlet kuruluşudur.USPS açık rekanette yüzyüze geldiği özel sek-
tör kurumu United Parsel Service (UPS)’dir . UPS kurumu küçük paket teslimatı yapan , işçi-
lerin mülkitimde olan özel bir kurumdur. Biri devlet kurumu USPS, diğeri ise özel sektör olan
UPS’nin karışlaştırılmalarında ;
— UPS’nin fiyatları daha ucuzdur .
— UPS’nin verdiği hizmetlerde ücret alınmadan sigortalamak imkânı vardır (100 $’a kadar)
— UPS paketi teslim etmek için üç defa verilen adrese gitmesine rağmen ,USPS’nin verilen
adrese sadece bir defa gitmesi söz konusudur .
Yine 1984’te her iki kurumun ekonomik durumuna bakacak olursak,UPS’nin kârı 500 mil-
yon doları bulurken , USPS’nin götürdüğü hizmetler içinde olan paket teslimatından (UPS’ –
nin yaptığı hizmetin kapsamı) maalesef zarar etmiştir .
Bu iki kurumun çalışmalarının sonucunda kamu sektörünün zararının öncelikli nedenlerin-
den biri , kamu sektöründe özel şirketlerde aynı işi yapanlara oranla iki kat daha fazla maaş ö-
denmektedir.Ayrıca , kamu sektörünün (USPS), devlet sübvansiyonlarıyla ayakta kalabilmek-
tedir . İncelediğimiz bu örnek , rekabete açık , devlete sırtını dayamamış haberleşme alanında
özel sektörün daha başarılı , daha iyi hizmet götürdüğünün , ulusal çıkar lehine olduğunun en
büyük göstergesidir .

C . SAĞLIK HİZMETLERİNDE ÖZELLEŞTİRME UYGULAMALARINA ÖRNEK
Sağlık hizmetlerinin maliyetinin hızlı yükselmesi , bu hizmetin sağlanması için, zaman içe-
risinde yerleşmiş düzenlemelerde büyük değişikliklere yol açmıştır . Örneğin ; kâr amacı gü-
den özel hastaneler , kamu hastanelerinin yerini almaya başlamıştır . Özellikle ABD’de piya –
sa uyumlu (market responsive) acil servis merkezleri hızla gündeme gelmiştir . Özel şirketler
tarafından sağlanan evde hasta bakım hizmetleri , insanların hastanede kalma süresini kısalt –
mıştır . Yine sağlık bakım örgütleri (SBO) ABD’de insanları hasta olduklarında tedavi yerine
onların sağlıklarını koruyabilmeleri hususunda hizmet vermektedir .Bu kurum bu hizmetle be-
raber , hastanelere sağlık sigortası vermektedir .
Sağlık hizmetlerinde ve sağlık sigortalarında başarılı bir örnek olan Almanya örneğine ba –
kacak olursak , özel ve kamu kesimlerinin çok uyumlu bir işlev içinde olduğunu görürüz .Sağ-
lık sigortasında ağırlıklı olarak özel sektörün etkin olduğunu ve başarılı olduğunu görürüz .
Şöyle ki :
“Sağlık Sigortasında Almanya Örneği”
Almanya sosyal güvenlik sistemini inşaa ederken , sağlık sistemini , şahsın ,ailenin veya ö-
zel bir organizasyonun daha iyi karşılayabileceği işlevleri devletin üstlenmemesi ilkesine da –
yandırmıştır . Kişinin sosyal veya özel sigortaya girebilmesinin en önemli ölçüsü geliridir.Ay-
lık 6.000 Alman Markı’nın altında geliri olan şahıslar devletin sağlık sosyal güvencesi altına
girmek zorundadır . Bu gelirin üstündekiler ise özel ve kamu sistemleri arasında bir tercih ya-
pabilirler .
Katılım oranı Sağlık Fonu tarafından belirlenmektedir .
Devlet Sosyal Güvence sistemi pay – as – you – go sitemi ile finanse edilmektedir.Gerçek-
leşecek ödemeler tahmin edilip , o yılın katılımları hesaplanmaktadır . Devlet bu sistemin açı-
ğını kapamamakta , ancak sağlık fonları arasında yardımlaşma olmaktadır . Özel sigortaların
kâr paylaşım sistemi zaman zaman katılımcıya daha fazla avantaj sağlamaktadır .
Devlet sosyal güvence kurumları ile özel sağlık sigortaları bilhassa sağlık kurumları seviye-
sinde müşterek çalışmaktadır . Tıbbi bakım fiyatlarının oluşmasında bu çalışmalar masrafların
kontrolü bakımında ve sistemlerin tamamlayıcılığı açısından son derece önemlidir .
Alman sosyal güvenlik sisteminin en olumlu yönü özel ve mecburi sigortalının parelel ça –
lışmalarıdır . Mecburi sigortalara giren kişiler aynı zamanda özel sigorta alacak teminatlarını
genişletebilmektedirler . Ayrıca özel sigortalar daha lüks bakımı da temin etmektedirler . Her
iki sağlık finansman sistemi , ayrı sağlık kurumlarını kullanmakta ve bu kurumların fiyatlama
mekanizmalarında aktif rol oynamaktadırlar.Özel ve kamu kurumlarından sağlanan finansman
birbirlerini tamamlayıcı olduğu için kişilerin mükerrer ödeme yapmak zorunda kalmaması da
Alman sisteminin üstünlüklerinde birinin oluşturmaktadır .
Sağlık hizmetlerinde özel sektöründe yer almaya başlamasıyla ilginçtir ki , insanların kendi
sağlıklarının en iyi kendilerinin koruyabileceği anlaşılmıştır .
Burada da görülmüştür ki özelleştirme sağlık hizmetlerinde ve sağlık sigortasında başarılı bir şekilde uygulanmaktadır . Eldeki veriler , özel sektörün kamu hizmetlerinin , devletten ge-
nelde daha verimli ve etkili yapabildiği görülmektedir . Fakat şunu da belirtmekte fayda var ;
bir hizmeti özelleştirmek göründüğü kadar kolay bir olay değildir .