Erkek olsun, kadın olsun herkes kendi özelliklerinin satın alabileceği en iyi partneri bulma eğilimindedirler. Aşık olmaksa, temel olarak, her iki tarafın da iyi bir alışveriş yapmış olduğunu hissettiklerinde yaşanan bir süreçtir.
Evrimci psikoloji, kadın-erkek ilişkileri ve eş seçimi sürecindeki dinamikleri net olarak açıklıyor.
Geçtiğimiz yıllarda Darwinci feministler ve diğerleri, kadın davranışının karmaşıklıklarını daha ince detaylarla inceleyen bir görüş açısı geliştirdiler. Görünen o ki kadınlar, partnerlerinin ummak isteyecekleri kadar monogam davranışlar sergilemiyorlar. Kadınlar da bazen kısa dönemli eşleşme stratejileri izliyor. Ama bunun nedenleri konusunda herkes hemfikir değil.
New Mexico Üniversitesi'inde Biyoloji Profesörü olan Randy Thornhill'in verilerine göre kadınlar, daha iyi genlere sahip çocuklar doğurabilmek adına bilinçdışı bir güdüyle, kendi uzun dönemli ilişkileri dışında, daha çekici fakat 'uzun dönemli bir ilişkiye girmek konusunda isteksiz' erkeklerle kaçamak ilişkilere girebiliyorlar.
Bir diğer araştırma ise, kadınların kendi menstrüal döngülerine bağlı olarak değişik zamanlarda değişik tercihler ortaya koyabildiğini gösteriyor. Menstrüal olarak en doğurgan oldukları evrede kadınlar, daha iyi görünüşlü, daha simetrik vücut yapısına sahip ve daha erkeksi görünüşteki erkekleri seçiyorlar.
Psikolog Norman P. Li ve Douglas T.Kenrick'in bulgularına göreyse, kısa dönemli ilişkiler söz konusu olduğunda kadınların partner seçimindeki birinci önceliği 'fiziksel çekicilik' oluyor ki, bu erkeklerin eş seçerken gösterdiği davranış tarzının hemen hemen aynısı.
"Lüksler" ve "zorunluluklar" arasındaki ayrımı daha net ortaya koyabilmek açısından araştırmacılar erkek ve kadınlara değişik "eşleşme bütçeleri" verdiler ve bir seri test süresince onlardan kendi ideallerindeki eşi 'görünüş, sosyal statü, yaratıcılık ve nezaket'gibi özellikleri kullanarak tarif etmelerini istediler. Bir gecelik ilişkiler ya da kaçamaklar için her iki cins de 'diğer bütün parametrelerin üstünde olarak' fiziksel çekiciliği en önemli özellik olarak niteledi.
Uzun dönemli eşleşmeler içinse, cinsler arasında daha önce beklenen farklılıklar ortaya çıktı: Erkekler 'çekiciliği' tercih etmeyi sürdürürken, kadınlar sosyal statü -ve onunla neredeyse aynı oranlarda- sıcaklık ve güvenilirlik aradıklarını belirttiler. Ama minimum gereklilikleri sağlandığında her iki cins de 'iyi çizgilere sahip' partnerleri; en mükemmel hatlara veya en yüksek statülere tercih ettiklerini gösterdiler.
Diğer bir deyişle "Ne erkekler tam olarak duygusuz sayılabilir ne de kadınlar tam olarak servet avcısı gibi düşünülebilir." diyor Texas Üniversitesi'nden Doç.Dr.Li. "Bir çocuğa babalık yapmak için dünyanın en güzel kadınına ihtiyacınız yok. Aynı şekilde doğurganlık başarısını sürdürmek için bir kadının da dünyanın en zengin erkeğine ihtiyacı yok. Temelde bütün ihtiyacınız olan, tembel ve aylak olmayan biri."
Kadın-erkek ilişkisi bir tür alışveriş mi?
"Eşleşme piyasasında insanların bütçeleri, aslında başkalarına ne sunabilecekleriyle belirlenir.." diyor Norman P.Li "..o yüzden çok yüksek statüye sahip veya çok zengin bir adam, fiziksel olarak çok daha çekici olan bir partnere yönelecektir. Dolayısıyla, daha yüksek kalitede bir partner arayışıyla kendilerini 'fiziksel anlamda daha çekici' bir hale getirmeye gayret eden kadınların da tam olarak yanlış iş yaptıkları söylenemez."
Dr.Li'nin argümanına göre çok zeki ve başarılı kadınlar da uygun eş bulmada çok büyük zorluklar çekiyor. Erkekler ise kendi zekalarını takdir edecek kadar akıllı birini arıyorlar, kendi zekalarıyla rekabet edecek birini değil.
Erkeğin dış görünüşü ve giyimi çok önemli
Syracuse Üniversitesi Maxwell School'dan antropoloji profesörü John Marshall Townsend, kadınların kendi statülerinden kaynaklanan gerekliliklerin, eş arayışlarını çok karmaşık bir hale koyduğunu söylüyor. Profesör Townsend; tıp ve hukuk öğrencisi ve profesyonel kariyer sahibi hanımlardan oluşmuş bir gruba, değişik şekillerde giyinmiş bazı erkeklerin resimlerini gösterdi. Bu resimlerdeki erkekler mesela fast-food restoranında çalışan biri giyinmiş veya tasarımcı kostümü içinde Rolex saat takmış biri olarak görünüyorlardı. Katılımcılara, resimlerde görünen erkeklerin sosyal statüleriyle ilgili detaylı tarifler de ayrıca verildi.
Sonuçlar son derece belirgindi. "İşte Bay Cazip! Ama eğer yanlış kostüm giymişse veya statüsü yanlış belirtilmişse, bayan denek -bırakın onunla ilişkiye girmeye veya evlenmeyi- akşam yemeğine bile çıkmaya değer bulmuyor.
"Cary Grant'ı Burger King çalışanı gibi giydirebilseydiniz, kadınlara hiç cazip görünmeyecekti." diyor Profesör Townsend. "Eğer kadınlar toplumsal statüsü 'aşağıda' birileriyle ara sıra çıkabiliyorsa, bu kesinlikle çaresizlikten kaynaklanmaktadır."
Buna karşılık, erkekler fiziksel açıdan çekici olan her türden kadınla birlikte olabiliyorlar. Ama iş evliliğe gelince "erkekler 'toplumsal sınıf' meselesine büsbütün duyarsız değiller. Ama evlilik söz konusu olduğunda erkeklerin sosyo-ekonomik bir kazanım peşinde olmadıkları da açık.
Michigan Üniversitesi Sosyal Araştırmalar Enstitüsü'nden Stephanie L. Brown ve New York'taki Syracuse Üniversitesi'nden Brian P. Lewis'in ortaklaşa gerçekleştirdikleri bir diğer çalışma ise, erkeklerin uzun dönemli ilişkilerinde kendi altlarındaki konumlardan kadınları kendi eşiti veya üstü konumundaki kadınlara tercih ettiğini ortaya koydu. Buna karşılık, kadınların tercihinde belirgin bir 'toplumsal olarak dominant' olan erkeklere karşı bir belirgin bir ilgi yönelmesi saptanmadı.
Lewis'in hipotezine göre bu sonucun sebebi, erkeklerin kendilerinden aşağı konumlardaki kadınların davranışları üzerinde daha fazla kontrol sağlayabileceklerine inanmaları. Böylece kadınların mongam kalmalarını sağlayabileceklerini ve çocukların nesebi hakkında kesin emin olacaklarını varsayıyorlar. Uzun dönemli ilişkilerde kadınların sadakatsizliği erkeklere ciddi bir tehdit oluşturuyor.
Bazı evrimsel psikologlar cins farklılıklarının abartıldığını düşünüyorlar. "The Mating Mind: How Sexual Choice Shaped the Evolution of Human Nature" (Eşleşen Zihin: Cinsel Tercih, İnsan Doğasının Evrimini Nasıl Şekillendirdi) adlı eserinde Geoffrey Miller, insan zihni de tıpkı tavuskuşunun görkemli kuyruğu gibi, esas itibarıyla karşı cinsin ilgisini çekebilecek şekilde evrimleşti. Mesela müziksel veya artistik yetenek, insanların hayatta kalması için gerekli bir rol oynamış sayılmaz ama böyle yeteneklere sahip olanların üreme konusunda daha başarılı oldukları da görülüyor.
New Mexico Üniversitesinde Doçent olan Miller'a göre, zeka ve yaratıcılık çok 'seksi' özellikler. "Erkekler kısa dönemli ilişkilerinde seçici değildirler. Bu yüzden Penthouse dergisinde IQ sonuçlarına rastlamayız. Ama iş uzun dönemli ilişkilere geldiğinde, erkeklerin de 'partnerlerinin zeka özellikleri' hakkında kadınlar kadar seçici olduğuna dair yeterli kanıtlar var." diyor Dr. Miller.
Anlık izlenimlerin önemli olduğu 'hızlı eşleşme' bahsine dönülürse, HurryDate girişiminin sahibi Adele Testani, her iki cinsin de fiziksel çekicilik konusunda bu kadar seçici olmasını yadırgamadığını söylüyor. "Katılımcılar her seferinde birbirlerine birbirlerinin kariyerleri hakkında sorular sormasına rağmen, bütün sorun yüz yüze oluşan kimya, elektriklenme ve cazibe" diyor Testani. "Tabii ki o kişiyle evlenip evlenmeyeceğinize birkaç dakikada karar veremezsiniz."
Son sözü Norman P.Li'ye bırakmak uygun olacak:
"Neticede erkek olsun, kadın olsun herkes kendi özelliklerinin satın alabileceği en iyi partneri bulma eğilimindedirler. Aşık olmaksa, temel olarak, her iki tarafın da iyi bir alışveriş yapmış olduğunu hissettiklerinde yaşanan bir süreçtir."