Mineraller karakteristik özellikleri olan ve bileşimleri belirli bir kimyasal formül ile açıklanabilen maddelerdir. Minerallerin çoğu birden fazla elementten meydana gelir. Ancak Altın, gümüş, elmas ve kömür gibi bazı mineraller tek bir elementten oluşmaktadır. Mineraller belirgin özelliklerine göre açıklanır ve sınıflandırılırlar.
Bunların başında kimyasal bileşim gelir. Bununla birlikte, bileşimi sabit olan mineral azdır. Çoğunluğunun bileşimi belirli sınırlar içerisinde değişir. Fakat buna rağmen, yinede belirgin bir formülle ifade edilebilirler
1. Kristal şekli:
Mineraller genellikle kristal şeklinde bulunurlar. Bu durumda, mineralin bileşiminde bulunan atomlar belirli bir düzene göre sıralanmışlardır. Opal gibi bazı mineraller ise belirli bir şekle sahip değildirler. Bu tür mineraller amorf mineraller olarak isimlendirilirler.
Kristal şekilleri, eksen sistemleri veya kristal sistemlerine göre 6 grupta toplanmışlardır. Ayrıca her grupta, kristallerin simetri durumlarına göre çeşitli alt gruplar bulunur. Bunlara kristal sınıfı denir. 32 adet ana kristal sınıfı vardır.
1.1. İzometrik sistem (kübik sistem): Kristal basit şekliyle küpten müteşekkildir. 3 eksen de birbirine eşit ve diktir. Örnek: Pirit, galen, kayatuzu, grenat, manyetit, fluorit kristalleri.
1.2. Tetragonal sistem: Kristal, basit şekliyle tabanı kare olan bir dik prizma şeklindedir. Bayağı eksenler birbirine eşit, baş eksen farklı uzunluktadır. Hepsi birbirine diktir. Örnek : Zirkon, rutil, kalkopirit kristalleri.
1.3. Heksagonal sistem: Kristal, basit şekliyle tabanı altıgen olan bir dik prizma şeklindedir. Bayağı eksenler 3 tane olup birbirine eşittir ve 60° lik açılarla kesişir. Baş eksen bunlara dik ve farklı uzunluktadır. Örnek: Kuvars, kalsit, dolomit, hematit kristalleri.
1.4. Ortorombik sistem: Kristal, basit şekliyle tabanı dikdörtgen olan bir dik prizma şeklindedir. Üç eksen birbirine dik fakat farklı uzunluktadır. Örnek: Topaz, olivin, aragonit, anhidrit, götit, antimonit, barit kristalleri.
1.5. Monoklinal sistem: Üç eksen de farklı uzunluktadır. Bunlardan ikisi birbirine diktir. Üçüncüsü, bunların biriyle dik, diğeriyle dik olmayan açılarla kesişir. Örnek: Amfibol, piroksen, mika, kil, ortoklaz, jips, volframit kristalleri.
1.6. Triklinal sistem: Üç eksen de farklı uzunluktadır ve birbirleriyle dik olmayan açılarla kesişir. Örnek: Plajyoklaz kristali.
Dilinim:
Bazı mineraller bileşimlerinde bulunan moleküllerin oluşturduğu yapıya göre belirli yüzeyler boyunca ve belirli yönlerde dilinirler. Bu özellik minerallerin tanınmasına yardımcı olur.
4. Kırık yüzeyi:
Minerallerin kırık yüzeyleri konkoidal (kuvars'ta), pürüzlü (arsenopirit'de), topraksı (kil'de) ve lifli (asbest'te) gibi çeşitli şekiller gösterirler.
5. Renk:
Minerallerin tanınmasında yardımcı olan bir diğer özelliktir. Fakat karışık maddelerin sebep olduğu renk değişiklikleri nedeniyle bu yolla mineral tanımada çok dikkatli olmak gerekir. Değişik renklerde olabilen minerallere allokromatik mineraller adı verilir. Örneğin kuvars kristali genellikle renksiz olduğu halde katışık maddeler yüzünden mor (ametist), sarı (sitrin), pembe ve beyaz renkli de olabilir. Buna karşılık daima kendi renginde bulunan minerallere idyokromatik mineraller denir.
6. Çizgi rengi:
Bazı minerallerin çizgi renkleri yüzey renklerinden farklıdır. Çizgi rengi minerallerin toz halindeki renklerine tekabül eder. Bu durum onların tanınmasına yarar. Örneğin bazı hematit mineralleri parlak siyah renkte oldukları halde çizgi renkleri kızıl kahverengidir. Bunun gibi kalkopirit minerali altın şansı renginde olduğu halde çizgi rengi yeşilimsi siyahtır.
7. Parıltı:
Mineraller, yüzeylerine düşen ışığın tutulması, yansıması ve kırılmasına bağlı olarak değişik parıltıda olurlar. Parlak, donuk, madeni, inci gibi, ipek gibi, yağlı başlıca parıltı çeşitleridir.
8. Özgül ağırlık:
Minerallerin özgül ağırlıkları da değişiktir ve tanınmada yardımcı olur. Aşağıda bazı minerallerin ortalama özgül ağırlıkları verilmiştir.
9. Mıknatıs özelliği:
Bazı mineraller mıknatıslıdır. Manyetit doğal bir mıknansdır.
10. Radyoaktivite:
İçlerinde çok az miktarda uranyum, toryum gibi radyoaktif elementler bulunan mineraller radyoaktiftirler. Minerallerin radyoaktif özellik göstermelerinde uranyum ve toryuma oranla çok da ha düşük oranda olmak üzere potasyum ve rubidyumun da rolleri vardır.