[Gokhan]

AKREDİTİF
Giriş
Ekonomik ve ticari ilişkilerin uluslar arası boyuta taşınması kişiler ve devletler açısından dış ticarette ödeme yöntemleri kavramını getirmiştir.
Uluslar arası ticarette ,alıcı ve satıcı arasındaki ilişki çoğunlukla satım akdidir. Satım akdinde, satıcı teslim borcunu, alıcı ise malın bedelini (semeni ) ödeme borcunu karşılıklı olarak üstlenmektedir. Satıcı, malını sattığı anda bedelini almak, alıcı ise bedelini ödediği anda satın aldığı mala kavuşmak isteyecektir. Satım akdinin uluslar arası kurulması, coğrafi yapılanma ve diğer sebeplerle, tarafların edimlerini aynı anda ifa etmelerini güçleştirmektedir. Bu durum ise taraflar açısından belirli bir riski ortaya çıkartmaktadır. Akreditif, uluslar arası ilişkilerde, tarafların bu tür endişelerini en aza indirmek için geliştirilmiş bir ödeme yöntemidir. Yanı sıra , akreditifin mutlaka uluslar arası ticarette kullanılması da söz konusu değildir. Aynı ülkedeki alıcı ve satıcı da bedelin ödenmesini akreditif yoluyla gerçekleştirebilir.
Akreditif, özellikle ikinci dünya savaşı sonrasında bir bankacılık faaliyeti olarak gelişmiştir. Akreditif kelime anlamı olarak, itibar göstermek ,tasdik etmek anlamlarına gelen “ accredites “ kelimesinden gelmektedir. Birbirini iyi tanımayan alıcı ve satıcı için güven unsuru oluşturan bir banka taahhüdü olarak ortaya çıkmaktadır. Akreditif uluslar arası ilişkilerde “ Documantery Credit “ Vesikalı Kredi “Letter of Credit “ Kredi Mektubu “ Documantery Letter of Credit “ Vesikalı Kredi Mektubu “ Commercial Letter of Kredit “ Ticari Kredi Mektubu gibi aynı anlama gelen deyimlerle kullanımaktadır.

Akreditifin Tanımı
Alıcı sipariş ettiği malın belirtilen süre içinde ,istediği kalitede ve durumda eline geçmesini ve malın teslim aldıktan sonra ödemek ister. Satıcı ise,mal bedelinin ödeneceğinden emin olmak, hatta bazı hallerde malın üretimden önce bedelin garanti edilmesini ister. Bu çıkar çatışması neticesinde akreditif sistemi ortaya çıkmıştır. Alıcı ve satıcıya ek olarak bankaların itibarları da devreye sokulmak suretiyle çözüm getirilmiştir.
Akreditif iki ayrı ülkede , birbirinin mali durumunu bilmeyen iki firmanın mal alışverişinde, aralarında yaptıkları sözleşme şartlarının yerine getirilmemesi nedeniyle tarafların zarar görmesini engellemek amacıyla ,muteber bir bankanın araya girmesi ile yapılan ve ödemenin aracı bankaya talep edilen belgelerin teslimi karşılığında yapılmasını taahhüt eden yazılı bir sözleşmedir. Başka bir deyişle akreditif şartlı bir banka garantisidir.
Diğer ödeme şekillerinden faklı olarak alıcı-satıcı güveni yerine bankaların taahhüdü söz konusudur. İhracatçı, akreditif metninde istenen şartlara uygun belgeleri süresi içinde bankaya ibraz ettiğinde , akreditif meblağı ya sight olarak yada belirtilen vade tarihinde kendisine ödenir. Bankalar akreditif karşılığında ödeme yapıp yapmayacaklarına yalnızca bu belgelere dayanarak karar verirler. Alıcı ve satıcı arasında yapılan sözleşme hükümleri bankaları ilgilendirmez .

Akreditif Tarafları
Akreditif amiri ( Applicant ) ; Akreditif işlemlerini başlatan ithalatçı yani satım akdinde alıcıdır. Ödemenin akreditif yoluyla yapılacağına karar verdikten sonra akreditif için gerekli olan tüm şartları , akreditif cinsini , istenecek belgeleri ve ihracatçı ile yaptığı sözleşmeyi veya proforma faturayı bankaya ibraz ederek işlemi başlatır.
Akreditif amiri, genellikle açtırdığı bankayı yönlendiren taraftır. Satıcı ile mutabakatları sonucu oluşmuş, onayladığı herhangi bir değişikliği bankaya bildirir ve bankanın belgelerde bulduğu herhangi bir olumsuzluğu mal ve hizmet teslimi sırasında kabul etme veya etmeme kararını verir ve bunu da bankasına bildirir. Herhangi bir olumsuzluk tespit edilmediği taktirde , kendisine sunulan belgeleri bir an önce inceleyip bankasına verir ve gerekli ödemeyi yapar. Akreditif amiri,bankasıyla yaptığı sözleşme gereği tüm taahhütlerini yerine getirir ve akreditif şartlarında tüm masraf ve komisyonları lehdarın ödeyeceği belirtilmiş olsa dahi herhangi bir akreditif iptal ve kullanmama durumlarında söz konusu olan masraf ve komisyonu amir öder.

Ø Lehdar Firma( Beneficiary ) ;lehine akreditif açılan ihracatçı firma olup, akreditif şartlarına uygun vesaiki iştira bankasına ibraz ederek vesaikin bedelini tahsil eden satıcıdır.

Ø Amir Banka ( Opening or Issuing Bank ) ; Akreditif amirinden alınan talimatla akreditifi açan bankadır. Amirinden aldığı talimatla akreditif metnini ( küşat mektubunu ) hazırlar ve satıcıya iletmesi için muhabir bankaya gönderir. Akreditif şartlarının yerine getirilmesi halinde gereken miktarın ödeneceğini muhabir bankaya veya doğrudan satıcıya taahhüt etmiş olur. Ödemeyi ihracatçıya dönüş (rücu ) hakkı olmaksızın yapar.
Amir banka , akreditif açılışıyla ve yazışmalarla ilgilenir ve takip eder. Mal ve hizmetle ilgili akreditifte sözü geçen belgeleri alır ve 7 iş günü içinde inceleyerek uygunsuzluğunu tespit ettiği hallerde ise, amiriyle de görüşerek uygunsuzlukları belirterek belgeleri reddeder ve bunu muhabir bankaya bildirir.
Amir banka akreditif işlemini başlaması ile verdiği taahhütlerden dolayı amire karşı sorumludur. Eğer akreditifte teyit, ödeme , iştira yetkileri varsa , buna göre teyit ,iştira ve rambursman bankalarına karşı da sorumludur.

Ø Lehdar Banka ;
İhbar Bankası ( Advising bank ) : Akreditif işleminde , çoğunlukla satıcı olan ihracatçının ülkesinde bulunan ve akreditif açıldığında ihracatçıya ihbar eden bankadır . İkinci banka dediğimiz ihbar bankası ,amir bankanın bir şubesi de olabilir. Eğer sadece ihbar etmekle yükümlüyse hiçbir şekilde ödeme yükümlülüğü altına girmez.
Açılan akreditif gerçek olup olmadığıyla ihbar bankası ilgilenir. İhbar bankası ,akreditifle ilgili her adımdan lehdar veya amir bankayı haberdar etmelidir. İhbar bankası akreditifin gerçekliğini belirleyemediyse ya amir bankaya geri döner yada lehdara gönderir ama gerçekliğini belirleyemediğini belirtir. İhbar bankası hangi adımı yapacaksa çok kısa bir süre içinde yapmalıdır. Akreditif gerçekliğini saptadığı halde lehdara bildiremiyorsa yine bunu acil olarak amir bankaya bildirmesi gerekir.
İhbar bankası akreditife kendi teyidini ekleyerek ödemenin yapılması konusunda da ayrıca sorumluluk üstlenebilir.

Teyit Bankası (Confirming Bank ) : İlgili akreditifin şartlarına göre lehdara akreditifi teyit eden, yani akreditif şartlarına uygun vesaikin , ibraz edilmesi halinde , akreditif bedelini ödemeyi veya poliçeyi kabul edeceğini taahhüt eden bankadır. Uygulamada genellikle muhabir banka akreditife kendi teyidini de ekleyerek teyit bankası görevini de yerine getirir. Teyit verilmesini isteyen amir bankası ise bu konuda teyit veren bankaya kontigaranti vermiş olur .
Teyit banaksı bu şekilde işlem yaptığında, amir bankanın riskini de üstlenmiş olur. Bu risk, uygun vesaik karşılında lehdara ödeme yapan teyit bankasının rambursman için başvurduğu amir bankanın ödemeyi karşılayamama riskidir. Bu nedenle , teyit bankaları amir bankaların lehine kredi çıkartmak suretiyle teyit limiti ( confirmationline ) tespit ederler ve bu limit içinde işlem yaparlar.
Teyit , hiçbir şekilde, amir bankasının yükümlülüğünü yerine getireceğine dair bir kefalet yada garanti değildir. Teyit bankası ikinci bir amir banka gibi ,amir bankadan tamamen ayrı , onun yanında, asli ve bağımsız bir yükümlülük altına girmektedir.
Amir bankasının diğer bir bankaya teyidini eklemesi için yetki vermesi veya istekte bulunması ve bu bankanın da teyit vermek istememesi durumunda bu durumu gecikmeksizin amir bankaya iletmesi gerekir. Teyit vermesi istenen bankanın, teyit vermeyeceğini bildirmemesi kabul ettiği anlamına gelmemekle beraber ; gecikmeksizin bildirmemesi nedeniyle doğabilecek zararlardan sorumlu tutulmasına neden olacaktır.
Teyit bankası akreditif süresi içinde ve uygun belgelerin ibrazı karşılığında yaptığı ödemeyi, amir bankaya rücu eder. Teyit bankası lehdar adına hareket etmemekte kendi alacağını istemektedir.

Teyit bankası;
§ İhracatçıya ödemeyi yapar, poliçeleri kabul eder ve ihracatçıya dönüş olmaksızın poliçenin müzakere işlemini gerçekleştirir.
§ Sorumluluğu amir bankanın sorumluluğu kadar önemlidir.Akreditif koşullarına karşı gelinirse,ihracatçı hem amir bankaya hem de teyit bankasına karşı tavır koyabilir. Kendisini birinci derece sorumlu duruma getiren bu hizmet karşılığında komisyon alır .
§ Bu sistem diğer ödeme yöntemlerinden pahalı olmasına karşın en güvenilir olanıdır.
İştira Bankası : Akreditif iştira edilebilir bir akreditifse, lehdar tarafından ibraz edilen belgeleri inceleyerek ödeme yükümlülüğü altına giren ve poliçe veya vesaiki alan bankadır. Uygulamada genellikle teyit ve iştira bankaları aynı bankadır.
Rambursman bankası : Genellikle akreditif bankası ile ödeme bankası arasında bir hesap bağlantısı bulunmadığı durumlarda rambursman bankası devreye girer. Rambursman bankası, amir bankanın ödeme ajanıdır. Amir bankadan aldığı talimata göre, bu talimatta belirtilen bankanın talebi üzerine ,akreditif bedelini öder ve amir bankanın hesabına borç kaydeder. Rambursman bankası talep halinde , akreditif işlemlerinin detaylarına girmeden ödeme yapar.

Akreditifin Genel Özellikleri
§ Akreditif bankacılık açısından bir kredi değildir. Banka sadece ödeme konusunda bir hizmet ifa eder ve bunun karşılında da komisyon almayı hak eder.
§ Akreditif temelindeki hukuki işlemlerden bağımsızdır. Amir ile lehdar arasındaki ticari ilişki bir satış sözleşmesi olabilir. Akreditif açılması da ancak taraflar arasındaki bir hukuki ilişkinin varlığına dayanabilir. Akreditif açılması ile taraflar arasındaki ‘ticari sözleşme’ nin yanında bir de ‘bankacılık sözleşmesi’ nin varlığı söz konusudur . bu sözleşmeler tamamen birbirinden bağımsızdır. Akreditif sözleşmelerinde her ne şekilde olursa olsun , diğer sözleşmeye değinilmiş olsa dahi, bunlar bankaları ilgilendirmez ve bağlamaz.
§ Akreditif yükümlülüğü sadece belgelerin incelenmesine dayanır; mallarla ilgili değildir. Dış görüşleri itibariyle akreditif koşullarına uygun belgelerin ibrazı halinde , banka akreditif bedelini ödemek zorundadır. Bu ‘bağımsızlı prensibi’ olarak da açıkça belirtilmiştir.
‘… ilgili taraflar belgelerin ilgili olabileceği mal, ve/veya diğer yapılan işleri değil, belgeleri göz önünde bulundurarak işlem yaparlar.’
Bağımsızlık prensibi ,akreditif işlemlerinin emin ve süratli bir biçimde işlemesini sağlayan temel kural niteliğindedir.pratikte doğurduğu sonuç ise; amir bankanın sözleşmeden doğan bir anlaşmazlık nedeniyle anlaşmadan dönüp,ödeme yapmayı reddetmemesidir. Bu prensibin tek istisnası,satış hükümlerinin sahtecilik yoluyla ihlal edilmesidir. Bu durum bankanın akreditiften doğan borcunu etkileyebilir.
§ Bankalar belgelerin şekli, yeterliliği, gerçek / sahte olup olmadıkları veya yasal sonuçları; belgelerde yer alan veya sonradan eklenen genel/özel şartlar dolayısı ile hiçbir yükümlülük üstlenmezler.

Akreditifte Genel Kurallar
§ Alıcı açısından;
Amir bankaya talimatları aşırı detaydan uzak bir akıcılıkla vermeli ve talimatlar kesinlik taşımalıdır. Öyle ki , banka ithalatçının ne istediğini tahmin etmek durumunda kalmamalıdır.
Açılan akreditifin amacı alımın bedelini ödemektir. Kredi şartları ve istenen belgeler satış kontratı ile uyum içinde olmalıdır.
Sevkiyat öncesinde ve sevkiyat sırasındaki malların her türlü incelenmesi belgelendirilmelidir. Bu tür belgelerin çıkış mercileri önceden akreditif anlaşmalarında mutlaka belirtilmelidir. Akreditif satıcının sağlayamayacağı belgeleri zorunlu kılmamalı, yerine getiremeyeceği şartları öne sürmemelidir.
§ Satıcı açısından;
Akreditifte belirtilen meblağın kullanımına kadar geçen sürede boş durmamalı gerekli gördüğü değişiklikleri anında iletmelidir.
Akreditifte belirtilen süreyi ve koşulları sağlayabileceğinden emin olmalıdır.
Akreditifte belirtilen belgeleri zamanında şartlara uygun olarak ibraz etmelidir. Belgeleri mümkün olduğunca çabuk şekilde akreditifin geçerlilik süresi içinde bankaya ibraz etmelidir.
Belgelerin bankaya ibrazında belirtilen koşullara gerek zaman gerekse belgelerin nitelikleri açısından uygunsuz bir durum olduğunda , bankanın belgeleri kabul etmemekle yükümlü olduğunu unutmamalıdır.