Baskı Öncesi Hazırlık

1) Fotografik renk ayırımı:

Fotografik renk ayrımında kamera, agrandizör ya da kontakt pozlandırıcılardan yararlanılır. Bu işlem sırasında imge, özel filtrelerle dört kez filme alınır. Böylelikle, her bir basılacak imge üzerindeki renkleri taşıyan dört adet negatif film elde edilmiş olur. Mavi filtre sarı kalıbın, yeşil filtre magenta kalıbın, kırmızı filtre cyan kalıbın ve modifike filtre ise siyah kalıbın hazırlanmasında kullanılır. Dört renkli baskı tekniği yarım ton reprodüksiyon ilkelerine dayandığından, baskı kalıplarının hazırlanabilmesi için bütün renk ayrımı filmlerinin tramlanması gerekir. Tram noktacıklarının baskı sırasında üst üste gelmelerini önlemek için dört negatif filmin her biri değişik açılarda tramlanır. Genellikle her renk arasında 30 derecelik bir açı farkı bırakılır. Tramların en alt düzeyde algılandığı açı, 45 derecelik açıdır ve bu nedenle de en koyu renk tonu için (siyah) kullanılır. 90 derecelik açı ise tramların en çabuk fark edildiği açıdır. Bu nedenle 90 derecelik açı, en açık renk olan, sarı için tercih edilir. İki renkli baskı (Duotone) tekniğinde ise siyah kalıp 45 derecelik bir açıda tramlanırken, ikinci renk 75 derecelik bir açıda tramlanmalıdır. Baskıda üç renk kullanıldığında; siyahın 45, ikinci rengin 75 ve üçüncü rengin de 105 derecelik bir açıyla tramlanması gerekir.

Dört renkli baskı tekniğinde 4 renk için kullanılan tram açıları :

Siyah : 45° 45° 15° Magenta : 75° 15° 75° Sarı : 90° 90° 90° Cyan : 15° 75° 45°

Çok renkli baskılarda her renk kalıbı farklı ve belirli açılarla tramlanmalıdır. Tramlama sırasında yanlış açılar kullanıldığında, baskı yüzeyinde istenmeyen doku ve motifler oluşur. Bu dokulara moire (muare) adı verilmektedir.

Renk ayrımı işleminden sonra reprodüksiyon boyutunda yapılacak herhangi bir değişiklik, renk ayırımı ve tramlama işleminin tekrarlanmasını gerektirir. Çünkü tramlanmış bir



negatifin büyütülmesi ya da küçültülmesi, tram noktacıklarının görsel kalitesini olumsuz yönde etkiler.



2) Elektronik renk ayırımı

Fotografik renk ayırımı yöntemi, günümüzde yerini elektronik tarayıcılara (scanner) bırakmıştır. Elektronik tarayıcı; imgedeki renkleri "okuyarak" elde ettiği bilgileri, isteğe göre tramlanmış ya da tramlanmamış pozitif ya da negatif filmler üzerine otomatik olarak pozlandırır. Bazı tarayıcılar, görüntünün fonunda kullanılacak tramları film yüzeyine bir defada otomatik olarak yerleştirebilmektedir. Elektronik tarayıcının en önemli üstünlüklerinden biri; elle yapılan renk düzeltme işlemini ortadan kaldırması ve renk düzeltme işlemlerini otomatik ayarlamalarla kendi içinde yapabilmesidir.

Renk ayırımı, ilgili bir tuşa basmakla negatif veya pozitif olarak hazırlanır. Renk ayırımına başlanınca orijinal ve film silindirleri senkron, yani aynı devirde ve uyum içinde dönmeye başlar. Orijinalden geçen ışınlar elektrik sinyaline dönüşür ve hassas filmin bulunduğu silindir üzerindeki pozlandırma lambasına ulaşır. Bu sinyallerin yoğunluğu renk ayırımının pozitif veya negatif oluşuna göre değişir. Pozlandırma lambası (Diğer adı ile yazıcı lamba) gelen sinyale göre hassas filmi pozlandırır. Yazıcı lambalar hassas filmin her santimine
ortalama 200-400 çizgi pozlandırırlar. Pozlanan film yarım ton ise ve meselâ agrandizörde çok büyütülürse pozlandırma çizgileri gözle veya lüple görülebilir. Tramlı pozlandırmalarda bu çizgiler belli olmaz.

"Scanner" tabir edilen elektronik renk ayırım cihazlarında kullanılan filmler özel filmlerdir. Bu filmlerin başlıca özelliği, çok kısa sürede verilen ışıktan etkilenmesidir. Yani bu filmler hassastır. Ayrıca scanner yarım ton filmlerinin çok ince grenli olmaları gerekir.
Scanner cihazları tam elektroniktirler ve mikro işlemcilerle kumanda edilirler. Birçok scanner cihazı, özellikle yeni modeller, resim kenarlarını boşaltır. İstenirse kenarlara düz tram pozlandırılabilir. Bazı modeller ise çeşitli orijinalleri, yazılarla birlikte birbiri içine geçirerek montajlı renk ayırımı da yapmaktadır. Opak orijinallerin renk ayırımı ise kamerada yapılır. Dia pozitiflerin (Renkli şeffaf orijinaller) renk ayırımı kontakt şase veya agrandizörlerle yapılır.

Renk ayrımı işleminde çalışma sırası şöyledir :


1) Orijinallerin yanına gri skala ve renk skalası monte edilir ve dört kenarına rehber konur.
2) Ön hazırlığı tamamlanan orijinal, ilgili cihazın şasesine yerleştirilir. Çalışma kamera veya agrandizörde yapılıyorsa çekim ayarı yapılır. Maske çekilir. Maske, gümüş maske yani siyah- beyaz ise normal yarım ton banyoda banyo edilir. Renkli maskeler özel banyolarla banyo edilir. Bu maskenin başlıca iki görevi vardır :
a) Orijinali renklerini ayırmaya elverişli değerlere indirmek.
b) Orijinalin ton değerini tramlamaya elverişli değerlere indirmek. Normal olarak orijinallerin kontrastlığı, tramların noktalama kapasitelerinin çok üstündedir. Maskeler bu kontrastlığı azaltırlar.
3) Orijinal, dia pozitif ise maske orijinale monte edilir. Opak ise maske vakumlu şasede orijinal görüntüsü ile çakıştırılır. Bunun için delikli pim tertibatından yararlanılır.
4) Yarım ton pankromatik renk ayırım filmlerine ekran kullanarak maskeli orijinalden renk ayırımı yapılır. Kırmızı ekran (Filtre) ile mavi renk ayırımı, yeşil ekranla magenta renk ayırımı, mor ekranla ise sarı renk ayırımı yapılır. Siyah renk ayırımı için üç ekranla ayrı ayrı fakat aynı film üzerine poz verilir. Banyo normal yarım ton ve lith banyodur. Eğer renk ayırımı direkt tramlama şeklinde yapılıyorsa belirtilen ekranlar ile maskeli orijinalden



pankromatik Lith filme gri tramla direkt pozlandırma yapılır.
5) Yarım ton negatif renk ayırım filmleri magenta tramlarla Lith filme tramlanarak, tramlı pozitif filmler elde edilmiş olur.- Renk ayırım çalışması ofset içinse; gerekli görülen kısımlar rötuş edilip kalıp atölyesine gönderilir.
- Renk ayırım çalışması tipo baskı sistemi için yapılıyorsa; tramlı pozitiflerden kontakt yolu ile negatif alınır.
- Renk ayırım çalışması yarım ton tifdruk sistemi için yapılıyorsa; negatiflerden kontakt yolu ile pozitif alınır.

2) Banyo Makinesi

Kamera, agrandizör, kontakt kopya şasesi ve scanner resmin çekimi için gereklidir. Ancak resim çekmekle iş bitmiş sayılmaz. Çekilen resim banyo edilmeden bir değeri yoktur. Banyo, küvet teşkilâtında veya basit bir küvet içinde yapılabilir. Ancak tekrarlanabilir kaliteye ulaşabilmek için otomatik banyo makinelerine ihtiyaç vardır. Bunlar Lith (Tire), yarım ton, kontakt veya foto dizgi filmleri için ayrı özelliklere sahip makinelerdir.
Otomatik banyo makineleri, pozlandırılmış fotografik film veya kâğıtları kuru olarak alırlar, sırayla banyo, tespit ve su tanklarından geçirirler ve kurutarak dışarı çıkarırlar.
Makinenin çalışma hızı, gelişmiş modellerde değişebilir. Fakat filmin hareket hızı, banyo ve fîkser aktiviteleri, banyo sıcaklığı daima sabit kalmalıdır. Çünkü filmin oluşumu küvet banyosunda olduğu gibi gözle takip edilemez.
Banyonun ve fikserin aktivitesi, kullanıldıkça daha fazla, kullanılmadığı zaman da hava oksidasyonundan dolayı gücünü kaybeder. Güç kaybının önlenmesi "Replenisher"
(Kuvvetlendirici) pompalanmakla mümkündür. Otomatik banyo makineleri, banyo edilen filmlerin siyahlık yüzdelerine göre belli miktarlarda kuvvetlendiriciyi makinenin banyo tankına boşaltırlar. Bu yüzdenin sağlıklı bir şekilde tespit edilmesi için makinenin çıkış kısmında film siyahlığını ölçen flüoresan tipi özel bir lamba bulunur. Buna "Scanner lambası" denir. Bu lambadan, film siyahlığı paralelinde replenisher elektronik hafızasına,
elektronik sinyalleri şeklinde, bilgi gönderilir. Hafıza, belli bir program dahilinde replenisheri banyo tankına pompalar.
Otomatik banyo makineleri küvette banyo yapmaya oranla daha süratli ve temiz sonuç verir. Buradan filmler kurutulmuş olarak çıkar. Yarım ton filmler 24 °C de banyo edilip 7 - 9 dakikada, Lith film ise 27 °C de banyo edilip yaklaşık 6 dakikada makineden kuru olarak çıkar.

Replenisher karıştıran mikserler, Lith (Tire) banyo için kullanılırlar. Du Pont - Blender, Agfa
- Gevaert - GEVAMIX ve Fuji FG - Controller gibi mikserler, konsantre banyoyu gereken zamanda ve gereken miktar su ile karıştırıp otomatik banyo makinesine gönderirler. Bu cihazlar makinenin hemen yanında bulunurlar. Banyonun konsantre halindeki kuvvetlendiricisi kullanım anında sulandırılırsa daha taze kalır. Banyo ve kuvvetlendiriciler sulandırılmış durumda uzun süre bekletilemezler, çabuk bozulurlar, çünkü sulandırılma için kullanılan suyun oksijeni kimyevi çözeltiyi okside eder.
Replenisher karıştıran mikserler, otomatik banyo makinesinin çalışmadığı zamanı, zaman saati ile hesaplar ve belli aralıklarla banyo oksidasyonu önleyici Antioksit kimyevi çözeltisini boşaltırlar. Böylece otomatik banyo makinesindeki banyo kullanılsın veya kullanılmasın daima taze kalır. Yarım ton banyo makineleri
Genellikle yarım ton tifdruk reprodüksiyon atölyelerinde kullanılmakla birlikte bu makineler Lith makinelerine oranla daha az problemlidirler. Ancak yarım ton banyo makinesinde, Lith filmler kaliteli olarak banyo edilemezler.
Yarım ton banyo makinelerinde kuvvetlendirici mikseri kullanılmaz. Yarım ton kuvvetlendirici, Lith kuvvetlendirici oranla çok daha dayanıklı olduğu için miksere gerek yoktur. Rapid access banyo makineleri
Rapid access, hızlı çalışan banyo makineleri için kullanılan bir terimdir. Makine, kısa süre



içinde kontakt veya dizgi filmlerini kuru olarak dışarı çıkarır. Bu makineler Lith ve yarım ton filmler için uygun değildir.Rapid access banyo makinelerinde özel, ısıya dayanıklı çabuk çalışan çok aktif banyolar ve kuvvetlendiriciler kullanılır. Termostatlı küvet teşkilatıOtomatik banyo makinesi bulunmayan atölyeler tarafından filmin banyo edilmesi için kullanılır. Alt bölümleri dolap biçimindedir. Üst bölümleri PVC cinsinden bir malzeme ile ve su geçirmez özellikte yapılır.

Banyo, fiksaj ve su küveti yan yana bir bütün teşkil eder. Banyo küveti termostatlıdır. içindeki su bir devridaim sistemi tarafından devir ettirilerek daima aynı sıcaklıkta tutulur. Bu belli sıcaklıktaki su içine yerleştirilen film küvetine banyo koyulur. Onun ısısı da sürekli sabit
kalır. Termostatlı küvet şeffaftır. Alt kısma kırmızı ve yeşil ışık konmuştur. Banyo anında bu ışıklardan gerekli olanı yakılarak banyo edilmekte olan filmler göz ile veya lüple kontrol edilir.


3) Yardımcı Araç ve Gereçler

Densitometre, kurutma dolapları, rötuş masaları, programlama cihazları ve tramlar reprodüksiyon atölyelerinde kullanılan yardımcı araç ve gereçlerdir. Densitometreler : Orijinal yoğunluklarını ölçmeye yarayan cihazlardır. Densitometrelerin modern reprodüksiyon atölyelerindeki önemi büyüktür. Çünkü resim çekiminde poz süresinin tespiti eskiden olduğu gibi fotoğrafçının tecrübesinden çok, hesaplamaya dayanmaktadır. Resimlerin ton değerlerinin doğru saptanması için densitometre değerlerinin bilinmesi gerekir.
Opak, yani ışık geçirmeyen orijinallerin yoğunluk derecesini ölçüp değerini logaritmik sayılarla belirtenlere opak densitometre denir. Bunların basılmış işleri ölçen modelleri de vardır. Opak densitometrelerin ölçme gözü önce saf beyaza göre kalibre edilir. Sonra resmin ölçülmesi istenen bölümüne yerleştirilir ve resmin üzerine düşen ışınların yansıma miktarı elektronik olarak hesaplanır.
Dia pozitif veya negatif filmler gibi ışığı geçiren nitelikteki malzemelerin yoğunluğunu ölçen ve ölçü birimlerini logaritmik değerler ile ifade eden densitometrelerde vardır. Bu densitometrelerin gelişmiş modellerinde kırmızı, yeşil ve mor ekran bulunur ve renkli dia pozitiflerin renk tonları da ölçülebilir. Ölçmeden önce ölçü gözü sıfırlanır ve kalibre edilir. Ölçü gözü asgari 3 mm. çapında genişletilebilen densitometrelerle tramlı filmlerin tram büyüklükleri de tespit edilebilir. Bu ölçmede densitometreler siyah noktalarla şeffaf
noktaların oranını kıyaslayarak çalışır ve sonucu % birimi ile ifade eder. Kurutma Dolapları : Filmlerin zarar görmeden kurutulması için kullanılırlar. Retuş Masaları : Gerekli film düzeltmeleri için bu masalar kullanılır. Programlama Cihazları : Kamera, Agrandizör ve kontakt şaselere takılarak kullanılırlar. Bunların başlıca görevi, fotometreleri ile film şasesine düşen görüntü ışığını ölçmek ve ışığın kuvvetine göre filtre ile yarım ton veya tramlama filmine uygun pozu vermektir.

•Tramlar


Tek renkli baskıda ara tonlar elde etmek için tramlardan yararlanılır. Tramlar, basılı
malzemelere yakından bakıldığında ayırt edilebilen küçük noktacıklardır.

Tramın temel işlevi; ara tonlu görsel unsurları, binlerce küçük noktacığın meydana getirdiği çizgisel (tire) görüntülere dönüştürmeleridir. Bu küçük noktacıkların seyrekleşip- sıklaşmasıyla optik olarak ara ton etkisi sağlanır.


Baskı teknolojisinde kullanılan tramlar iki grupta toplanırlar :

1) Cam Tramlar : Klasik cam tramların üzerinde düz çizgilerden oluşan ızgaraya benzer bir



doku bulunur. Bu tramlar, kamera objektifi ile filmin arasına yerleştirilirler.
Gri cam tramlar siyah - beyaz opak fotoğrafların tramlı negatiflerini elde etmek için kullanılır.
Magenta cam tramlar ise yarım ton negatiflerin pozitif tramlanması için kullanılır. Bu tramlar Batı Alman Klimsch fabrikalarının üretimidir.
2) Film Kontakt Tramlar : Birbirlerini dama taşları gibi izleyen noktacıklardan meydana gelen kontakt tramlar, pozlandırma sırasında doğrudan film yüzeyine çakıştırılırlar.
Gri kontakt tramlar hem siyah-beyaz, hem de renkli orijinallerden noktalamaya elverişlidir. Magenta tramlar ise yalnız siyah-beyaz orijinallerden veya yarım ton negatiflerden pozitif tramlama yapabilirler.

Oluşturdukları noktaların şekillerine göre tramlar :


1) Satranç tahtasındaki gibi kare nokta veren tramlar.
2) Elips şeklinde nokta veren tramlar.
3) Respi tramlar(Normal noktaların arasında, çok küçük noktalar bulunur. Bu noktalar detayı zenginleştirir.)
4) Grafik tramları (Düz, gren, daire çizgisi ve tuğla benzeri desenler veren çoğunlukla grafik etkisi vermek için kullanılan tramlardır) Ara tonlu görsel unsurların tramlanıp pozlandırılması sonucunda elde edilen filme "yarım-ton negatif film" adı verilir. Tramlanarak basılan bütün görsel unsurlar ise "yarım-tonlu imgeler" olarak adlandırılırlar. Bütün tramlar, l inch (İngiltere ve Amerika'da kullanılan bir ölçü birimi) aralığında bulunan nokta sayısı ile ölçülür ve sınıflandırılırlar. Bu ölçüye "tram yoğunluğu" adı verilir. Tramlar, nokta sıklığına bağlı olarak farklı yoğunluklarda üretilmektedir. Baskı teknolojisinde en çok kullanılan tramlar kalından inceye doğru; 55, 65, 85, 100, 120, 133, 150, 175 ve 200 nokta/inch
yoğunluğunda olanlarıdır. Tram yoğunluğu arttıkça yani noktalar küçülüp sıklaştıkça; yarım- ton imgelerdeki keskinlik ve ton zenginliği de artar. Örneğin, 55 nokta/inch yoğunluğundaki bir tramda inch-kare içine düşen nokta sayısı 3025 iken, 150 nokta/inch yoğunluğundaki bir tramda bu sayı 225.000'e çıkmaktadır.

Ülkemizde ise tramlar santimetre başına düşen nokta sayısı ile ölçülür. Tram yoğunlukları
ise; 22, 26, 34, 40, 48, 54 ve 60 nokta/santimetre olarak sıralanırlar.
Tram yoğunluğunu saptamadaki en önemli etken, baskıda kullanılacak kâğıdın cinsi ve kalitesidir. Örneğin; iyi cins kuşe kâğıda basılan bir dergide 120, 133, 150 nokta/inch yoğunluğunda tramlar kullanılırken, düşük kalitede kâğıtlara sulu mürekkeple basılan günlük gazetelerde yer alan yarım ton imgeler en fazla 55 ile 65 nokta/inch yoğunluğunda tramlanabilirler. Tram noktacıkları büyüteçle incelendiğinde, seçilen tram yoğunluğunun baskıda nasıl sonuç verdiği izlenebilir. Alışılmış nokta biçimli tramların yanı sıra değişik görsel efektler yaratmak amacıyla çizgisel, çakıl-taşı ya da kum dokulu, dairesel ve dalgalı tramlar da üretilmektedir. Yarım tonlu(tramlanmış) imgeler, gerektiğinde fonlarından arındırılarak siluet biçiminde kullanılabilirler. Bu işleme " Dekupaj " adı verilmektedir. Bir cm'lik bir çizgi üzerindeki tram noktalarının sayısına "Tram çizgi sayısı" denir. Seyrek noktalı tramlar, kaba ve mat yüzeyli kâğıtlara, sık çizgili yada noktalı tramlar ise parlak yüzeyli kâğıtlara baskı yapılırsa iyi netice alınır. 3. Hamur kâğıtlar için 24 - 26 - 30 - 36 'lık
2. Hamur kâğıtlar için 40 - 48 'lik
1. Hamur ve parlak kâğıtlar için 54 - 60 - 70 'lik tramlar baskı için idealdir. Kullanılan kâğıda uygun olmayan tram, resmin kalitesinin bozulmasına yol açar. Mesela 60'lık tram 3. hamur kâğıt için kullanılırsa, küçücük ve birbirine yakın mesafedeki noktalardan kâğıda geçen mürekkep kâğıt üzerinde yayılır ve baskı çamur gibi olur. Bu örneğin tersi de düşünülebilir. Kuşe kâğıda 30'luk tram kullanılırsa, noktalar gözle fark edilir. Resim yerine noktalar görülür, ince detaylar ise kaybolur.