Dünyada Basın

B.ANADOLU BASINI:

Milli Mücadele Basını, Anadolu’da , mütareke yıllarından başlayarak özellikle de mücadele yıllarında doğmuş ve gelişmiştir. Özellikle işgal bölgelerinde ve bu bölgelere yakın şehirlerde Milli Mücadeleyi var gücüyle destekleyen gazetelerin, Anadolu Basının büyük çoğunluğunu oluşturmasın rağmen, İstanbul’da olduğu gibi burada da dış destekli ve İstanbul hükümeti kontrolünde basında çatlak sesler duyulmuştur. Milli Mücadele yıllarındaki muhalif gazeteler, İstanbul ve Anadolu basını, her ikisinden de, ya Mustafa Kemal’i Kişisel olarak bir hedef olarak seçmiş ya da Milli Mücadelenin “bir eşkıya hareketi” olduğunu yazmıştır[1]. Muhalif basın, işgal bölgelerinde bu kuvvetlerle işbirliği yapmış ve Milli Mücadele ve Mustafa Kemal’i yıpratmak için elinden gelen gayreti göstermiştir. Fakat, Anadolu Basın’ının çok büyük bir kısmının Milli Mücadele taraftarı ve neferi olması, muhalefetin sesinin çok cılız kalmasına neden olmuştur. Bunu daha iyi anlamak için öncelikle Milli Mücadele’ye destek veren gazeteleri incelemekte fayda vardır.

1. MİLLİ MÜCADELE YANLISI BASIN:

a) Hukuk-u Beşer: 1918-1919 yılları arasında yayınlanmıştır.4 Ocak 1919 tarihinden itibaren “Sulh ve Selamet” adıyla yayınlanmıştır. İzmir^de yayınlanan gazetenin başyazarı; “Hasan Tahsin” takma adlı Osman Nevres’tir[1].
b) İrade-i Milliye: 14 Eylül 1919-1922 Tarihleri arasında Sivas’ta yayınlanmıştır. Sivas kongresi sırasında Milli Mücadele’nin sözcülüğünü yapmak ve düşüncelerini yaymak için Mustafa Kemal tarafından kurulmuş ama imtiyaz hakkı Selahattin Ulusalerk tarafından alınmıştır[2].
c) Hakimiyet-i Milliye: İlk sayısı Mustafa Kemal’in başyazısıyla 10 Ocak 1920’de yayınlanmıştır. Yazı işleri müdürü; Nizamettin Nazif’tir. Daha sonraları Ulus adını alarak Ankara’da uzun yıllar yayın hayatını sürdürmüştür[3].
a) Öğüt: 1918-1923 yılları arasında afyon, Konya ve sonra da akşam adını alarak Ankara’da yayınlanmıştır. Abdülgani Ahmet Bey tarafından kurulmuştur[4].
b) Ses: 1918-1919 yılları arasında Balıkesir’de yayınlanmıştır. Sahibi ve başyazarı; Çantayzade Hasan Basri’dir[5].
c) Doğrusöz: İlk sayısı 22 Mayıs 1919’da, Balıkesir’de yayınlanmıştır. Gazetenin imtiyaz sahibi; Sındırgılılı A. Bakır,başyazarı; Varnalızade i. Hakkı’dır[6].

a) İzmir’e Doğru: 16 Kasım 1919- 27 Haziran 1920 tarihleri arasında Balıkesir’de yayınlanmıştır. Gazetenin yayıncıları; Vasıf Çınar ve Mustafa Necati’dir[1].
b) Yeni Adana:25 Aralık 1918 tarihinde Adana’da, Yozgatlı Avni ile Ahmet Remzi tarafından yayınlanmaya başlamıştır. Çukurova yöresinin kurtuluşu için çalışan önemli bir gazetedir[2].
c) Babalık: 23 Aralık 1910’da Konya’da yayınlanmaya başlamıştır. Kurucusu ;Yusuf Mazhar, başyazarı ise Samizade Süreyya’dır. 1930’lu yıllarda kapanmıştır[3].
Bu gazeteler dışında, Milli Mücadele’ye çeşitli şehirlerden destek veren diğer bazı gazeteler ise şunlardır: Emel (Amasya), Albayrak (Erzurum), Ahali (Edirne), İstikbal (Trabzon), Anadolu (Antalya), Dertli (Bolu), Amal-i Milliye (Maraş)[4].

2. MİLLİ MÜCADELE KARŞITI BASIN:

Yukarıda zikredilen gazetelere ve destekledikleri fikir ve hareketlere, Milli Mücadele ve Kuvay-ı Milliye ruhuna muhalif ve düşman olan gazeteler de mevcut idi. Bu gazeteler hem sayı ham de kamuoyu üzerindeki etkileri bakımından diğerleri kadar önemli değillerdi. Fakat , işgal kuvvetleri ve İstanbul Hükümeti tarafından aldıkları maddi ve manevi destek dikkate değerdir. Muhalif gazeteler içinde, bizzat Mustafa Kemal’in şahsı ile uğraşanlar da vardı. İstanbul’daki muhalif gazeteler gibi, Anadolu’daki muhalif gazeteler de Milli Mücadele sonunda elde edilen zaferle, savundukları fikirlerin ve milletin azim ve kuvvetine inanmamanın cezasını çekeceklerdi.

Muhalif basın, genel hatlarıyla, Osmanlı Devleti’nin devamı için , Amerikan mandası veya İngiliz himayesi gerektiğini, Milli Mücadele’nin boşuna bir uğraş olduğunu savunarak kamuoyunun moral ve direnişini kırmaya çalışan dış destekli organlardı[1].
Anadolu’da Milli Mücadele’ye muhalefet eden belli naşlı gazeteler şunlar idi:
a) İrşad: Kuvay-ı Milliye gazetesi olan İzmir’e Doğru, Yunanlıların Balıkesir’e varmasından sonra kapanmıştır. Bundan bir buçuk ay sonra Balıkesir’de İrşad adında bir gazete yayınlanmaya başlamıştır[2]. Yunan komutanlığının kontrol ve komutası altında yayınlanan gazetenin imtiyaz sahibi Kadızade Hulusi, Yazı işleri müdürü ise Ömer Feyzi’dir. Ömer feyzi, 1919 Eylül’ünde Trabzon’da Selamet adında bir gazete çıkartırken, Kuvay-ı Milliyeciler tarafından yakalanacağını anlayınca İstanbul’a, ardından da 1920 Ağustos’unda Balıkesir’e geçerek İrşad’ı yayınlamaya başlamıştı[3]. Ömer Feyzi’nin makaleleri, Mustafa Kemal Paşa’nın idaresine karşı halkın emniyet ve itimadını sarsmak amacı gütmekteydi. Ömer Feyzi gazetesinde, Yunan işgal kuvvetlerine destek vermek ve onlara dost görünmek için elinden geleni yapmıştır. Kuvay-ı Milliye’yi “ ...ipten, kazıktan kurtulmuş insanlar...haydutlar... alçaklar” gibi sözlerle yazılarına alıyordu. Ömer Feyzi’nin gazetesine, Balıkesir Vilayet Matbaası’nın tahsisi gibi, her türlü maddi destek Yunan işgal kuvvetleri tarafından sağlanıyordu. İrşad, düşmanca yayınını, Büyük Taarruz ile Balıkesir’in düşman elinden kurtuluşuna kadar sürdürmüştür. Ömer feyzi ve gazetesinin , aleyhteki tüm çabalarına rağmen, Balıkesir halkı, işgal kumandanlığına da, İrşad’a da “ itimat telkin” etmemekteydi. İrşad, yunan kumandanlığının bit tamimini sık sık tekrarlamak lüzumunu duymakta, kapı önlerinde lamba yakılmasının kesinlikle ihmal edilmemesini özellikle istemekteydi. Karanlık, bütün silahlara rağmen onları ürkütüyordu[4].

a) Ferda: 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütareke’sinin imzalanmasından bir gün sonra, Adana’da, Ali İlmi tarafından yayınlanmaya başlayan ve Anadolu’yu düşman işgaline açan Hürriyet ve İtilaf Partisi’nin adeta sözcülüğünü yapan Ferda gazetesi, Fransızlar idaresinde Çukurova yöresini işgale başlayan Ermeni kuvvetlerini alkışlıyordu[1]. Böle yabancı bir kuvvetin Çukurova’ya girmiş olmasının, Türkleri memnun etmesi gerektiğini yazıyordu [2]. Ferda gazetesi yayınları ile Milli Mücadele azmini kırmaya çalışırken, bunu önlemek amacıyla daha sonraları Yeni Adana alacak olan Adana adlı bir gazete, Yozgatlı Avni ve Ahmet Remzi tarafından yayınlanmaya başlayacaktı[3]. Ferda gazetesinin yegane amacı, bir Kuvay-ı Milliye gazetesi olan Yeni Adana’ya ve Milli Mücadele’ye saldırmak olup, bu hareketi, “bir eşkıya hareketi” olarak nitelendirmekteydi. Hatta,19 Nisan 1920 tarihli nüshasında, “Eşkıyalıkla iş sökmez, yeryüzünde yalnız Fransızlar Türk dostudur. Onları darıltmamak lazım...............düşünerek yürüyelim.........kararımızı vermekte acele edelim, çünkü Bolşeviklik kapımızdadır”[4] demekteydi. “Kuvay-ı Milliye kelimesi yalandır, maskedir. Buna katiyen inanmayın. Bu heriflere inanmak cinnettir. Bunların hepsi yağmacı güruhtur. Mustafa Kemal dedikleri padişahın terk ettiği ve idama mahkum eylediği birisidir...”[5] diyen Ferda gazetesi ve sahibi Ali İlmi Adana’nın kurtuluşundan sonra hemen Kuvay-ı Milliyeci olmuş ancak Ali İlmi yüz ellilikler listesine girmekten kurtulamamıştır[6].

a) Adana Postası: 1919-1922 yılları arasında Adana’da, Ferda gazetesi gibi Fransızları desteği ile yayınlanmaktaydı. Bu gazete de işgal kuvvetlerinin çıkarlarına hizmet etmekte ve Ankara Hükümeti’nin yurdu Bolşevikleştirmek istediğinden ve “dinin-imanın elden gittiğinde” bahsediyordu[1].
b) Rehber: Ata Derviş tarafından Adana’da, Fransız destekli olarak çıkmıştır. Ata Derviş bir ara Kuvay-ı Milliye hatlarına sokulmuş ve daha sonra Fransızların hizmetine girerek, yazdığı yazılarla milletin Kuvay-ı Milliye’ye olan güvenini sarsmaya ve ikilik çıkarmaya çalışmıştır. Bu amacında, Karaisalı yöresinde bir dereceye kadar başarılı da olmuştur[2].
Adana yöresinde, Milli Mücadele ve işgal kuvvetleri arasındaki mücadele basın alanında, Milli Mücadele yanlısı Yeni Adana gazetesi ile muhalif Ferda, Adana Postası ve Rehber gazeteleri arasında geçmiştir.
c) Zafer: 1918 ile 17 Eylül 1919 tarihleri arasında Kastamonu’da yayınlanan bu gazete İstanbul Hükümeti yanlısı idi[3].
d) Hatif: 1921 yılında Eskişehir’de yayınlanmaya başlayan gazetenin sahibi, Mustafa Kemal düşmanı olan Hüsnü Yusuf’tur. Hüsnü Yusuf, Türk orduları Kütahya bozgunu ile Sakarya gerisine çekildikleri sırada Mustafa Kemal’e ağır hakaretler içeren bir şiir yazmıştır. Mustafa Kemal’e verilen bu nüsha her zaman Mustafa Kemal’in masası üzerinde dururdu. Zaferden sonra, Mustafa Kemal’e, Hüsnü Yusuf’un yüz ellilikler listesine konması teklif edilince Mustafa Kemal; “O benim şahsıma ihanet etmiştir. Davaya ihanet yoktur. Bu sebeple onu hainler listesine koymayın, düşmanlık ikimiz arasındadır...” demiştir[4]. Hüsnü Yusuf Büyük Taarruz’dan sonra Batı Trakya’ya kaçmıştır.

IV.SONUÇ

Anadolu Basını, Mondros Mütareke’sinin imzalanmasından ve özellikle İzmir’in 15 Mayıs 1919’da işgalinden hemen sonraki dönemde milli mücadele yanlısı bir tutum takınmıştır ve işgale karşı örgütlemeye çalışmışlardır.
Bunun yayında Bağımsızlık Savaşı tarafında yer alan gazeteler olduğu gibi Milli Mücadele’ye karşı olan ve değişik amaçlar güden gazeteler de vardır. Anadolu’da başta, Balıkesir ve adana olmak üzere, özellikle işgal bölgelerinde, bu işgal kuvvetlerinin desteğiyle çıkan ve onların çıkarlarına hizmet eden ve sözcülüğünü yaparak Kuvay-ı Milliye’yi yıpratmaya çalışan gazeteler de mevcuttu.Bu gazetelerden , Adana’da Ferda, Adana Postası ve Rehber, Balıkesir’de İrşad(Gavurcu İrşad), Kastamonu’da Zafer, Eskişehir’de Hatif, Bandırma’da Adalet ve İzmir’de Ahenk, Müsavat ve Köylü gazeteleri, Osmanlı Devleti’nin devamının, ya amerikan mandası ya da İngiliz himayesi ile korunabileceğini ve Ulusal Bağımsızlık Savaşı’nın tamamen bir serüven olduğunu savunuyorlardı.İstanbul'da durum emperyalist güçlerin mandasını savunurken o devir Anadolu basınının güçlü seslerinden Açıksöz gazetesi daima bağımsızlıktan yana olmuş manda ve himaye konusunda tartışmayı dahi uygun görmemiştir. Mandadan evvel İstiklal adlı başyazısında Açıksöz " Mandanın münakaşa edilmesini istemediklerini belirten Hüsnü adlı başyazar İstanbul basınını suçlayarak manda kabul edelim mi etmeyelim mi? tartışmasına dahi girmeden kimi tercih edelim noktasında toplanıldığını tenkitle Türkün kitabında her muhabbetten üstün ve her medeniyetten ve her türküden daha cazibeli bir kelime vardır: İSTİKLAL! " deniyordu. 25 Ağustos tarihli Vakitte "İngiltere ve biz" başlıklı makalesi ile Ahmet Emin yine Amerikan mandasını savunurken Alemdar'da Refi Cevat " İngiltere ve Türkiye " adlı başyazısında " Aman fırsatı kaçırmayalım " derken yine İngiltere'nin müzaheretini savunuyordu. Zaman gazetesinde " Vatan Mefhumu" adlı yazısı ile Yahya Kemal " Bu şehre girmek için Fatih'in her topuna 90 manda koşmuştuk. Şimdi koca saltanatı bir mandaya değişeceğiz." derken mandacılarla alay ediyordu. Vakit, İstiklal, İleri gibi gazeteler mandayı savunurken İkdam, Tasvir-i Efkar ile birlikte Anadolu basını bağımsızlığı savundu. Peyam, Sabah Alemdar, Yeni İstanbul ise İngiliz himayesini seçtiler.
Anadolu Basını Milli Mücadele döneminde, büyük çoğunlukla, Milli Mücadele yanlısı olmuş, muhalif olanlar ise var güçleriyle mücadeleyi yıpratmaya çalışmışlardır.

[AyTeK54]

teşekkürler..

[Meric]

teşekkürler

[Constantin]

teşekkürler