CoĞrafİ Konum

[GoD of WaR]

COĞRAFİ KONUM
1. MATEMATİK KONUM Matematik konum:Bir yerin enlem ve boylamlara göre dünya üzerindeki yeridir. Bir başka ifade ile Ekvator'a ve Greenwich 'e göre konumudur.Örneğin: Türkiye 36° -42° kuzey enlemleri ( paralelleri ) ile 26°-45° doğu boylamları (meridyenleri) arasındadır

YERKÜRE' NİN KOORDİNATLARI PARALEL: Ekvatora paralel olarak 1°lik açı aralıklarıyla çizildiği varsayılan dairelerdir.
ÖZELLİKLERİ:
 Başlangıç paraleli Ekvatordur ve en büyük paralel dairesidir (40.076km).
 Dünyanın şeklinden dolayı Kutuplara gidildikçe çevre uzunlukları azalır.
 Birer derece aralıklarla geçerler.
 90 tanesi Güney, 90 tanesi Kuzey yarımkürede olmak üzere toplam 180 tanedirler.
 İki paralelin arasındaki uzaklık her yerde 111 km dir.
ENLEM VE ETKİLERİ
ENLEM: Yerkürede herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden değeridir.
 Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru küçülür. Işınların atmosferdeki yolu uzar. Tutulma artar ve sıcaklık ta kutuplara doğru azalır.
 Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru azalır.
 Matematik iklim kuşakları oluşur.
 Bitki örtüsü kutuplara doğru aralıksız kuşaklar oluşturur.
 Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Daimi kar sınırı), Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır.
 Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar.
 Gece gündüz arasındaki zaman farkı kutuplara doğru artar.
 Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara doğru azalır
Ekvator, dönenceler, kutup daireleri ve kutup noktaları coğrafi yönden ayrıcalığı olan paralel daireleridir. Dönencelerin ve kutup dairelerinin enlem derecelerini belirleyen faktör eksen eğikliği, Ekvator'un ve kutup noktalarını enlem derecelerini belirleyen faktör ise Yer'in şeklidir. Bu önemli paralel dairelerinin enlem dereceleri şöyledir:

Aynı Enlem Üzerindeki Merkezlerde Ortak Özellikler:
 Ekvatora ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar.
 Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar.
 Gece- gündüz süreleri birbirine eşittir.
 Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır.
 Aynı iklim kuşağındadırlar. Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir (özel konumdan dolayı).
 İki meridyen arasındaki mesafe aynıdır.
NOT:
 Paralel ile enlem aynı çizgilerdir.Paralel çizginin adıdır.Enlem ise bu çizginin Ekvatora olan uzaklığıdır.ÖSS sınavlarında paralel ile enlem eş anlamlı olarak kullanılır.
 Her bir drecelik paralel arası 111 km olduğundan, bir noktanın enlem derecesine göre Ekvator yada kutuplara olan kuş uçuşu uzunluğu ve harita uzunluğu hesaplanabilir.
 Bir varlık yada olay, kuzey-güney yönde değişirse nedeni enlemdir.Yani bu değişim enlem ile oluşan iklime bağlıdır.
 Bir varlık yada olay doğu-batı yönde değişirse nedeni boylam değil, özel konumdur.
MERİDYEN: Ekvatoru dik olarak kesen ve kutuplarda birleşen hayali dairelere meridyen daireleri denir.
ÖZELLİKLERİ:
 Başlangıç meridyeni Greenwich'tir.
 Greenwich'in 180 Batısında ve 180 Doğusunda olmak üzere 360 tane meridyen yayı vardır. Tam daire olarak 180 adettir.
 Aralarındaki uzaklık sadece Ekvator üzerinde 111 km'dir. Dünyanın şeklinden dolayı kutuplara gidildikçe bu uzaklık daralır. Örnek :Türkiye'de ortalama 85 km dir.
 İki meridyen arasında 4 dakikalık yerel saat farkı vardır.
 Kutuplarda birleştikleri için meridyen yayları eşit uzunluktadır.Dünyanın büyüklüğünden dolayı bir meridyenin uzunluğu;180° x 111 km = 19980 km'dir.Bir meridyen yarım dairedir.Tam meridyenin uzunluğu ise;19980x2=39.960 km'dir.(Dünya basık olduğu için, bir meridyen dairesi, Ekvator çemberinden 116 km daha kısadır.40.076-39960=116 km
 Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda yerel saat aynıdır. Ayrıca 21 Mart-23 Eylül günlerinde de güneş aynı anda doğar ve batar.
NOT:
 Dünya daha hızlı dönseydi, iki meridyen arasındaki zaman 4 dakikadan daha az olurdu.
 Dünya şimdikinden daha büyük olsaydı;ancak dönüş hızı değişmeseydi, iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadan daha fazla olurdu.
 Meridyenler, kutuplarda birleşmeyip birbirlerine paralel uzansaydı, Dünya üzerindeki her noktanın eksen etrafındaki dönüş hızları, birbirlerine eşit olurdu.
 Meridyenler kutuplarda birleştiği için, iki noktadan Ekvatora daha yakın olanı, eksen etrafında daha hızlı döner.En hızlı dönüş ise, Ekvatorda görülür.

BOYLAM VE ETKİLERİ :
BOYLAM: Herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir.
ETKİLERİ: Boylamın tek etkisi yerel saat farkları oluşturmasıdır
YEREL SAAT HESAPLAMALARI:
YEREL SAAT: Bir yerin kendine özgü saatidir. Güneşin ufuk çizgisindeki konumuna göre belirlenir. Güneş ufuk çizgisinde en yüksek konuma geldiğinde o yerin yerel saati 12:00 dır. Cismin gölgesi en kısadır.
NOT: Dünyamız kendi ekseni çevresinde batıdan doğuya doğru döndüğü için doğudaki bir merkezde güneş erken doğar, erken batar. Batıdaki bir merkezde ise geç doğar geç batar. Sonuçta doğudaki bir meridyenin yerel saati her zaman daha ileridir.
2. ÖZEL KONUM: Herhangi bir yerin kıtalara, denizlere, dağ sıralarına, boğazlara komşu ülkelere, ulaşım yollarına, yer altı ve yerüstü kaynaklarına, siyasi bloklara göre olan konumu ve yükseklik değerleri özel konumudur.
ÖZEL KONUM ÜLKELERİN; jeopolitik konumunu, iklimini, nüfusun dağılışını, yerleşme şartlarını , ulaşım imkanını, ekonomik faaliyetleri etkiler
TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI:
 Türkiye Asya, Avrupa ,Afrika kıtalarını birbirine bağlayan önemli bir kavşak noktasında kurulmuştur.
 Asya -Avrupa arasında bir köprü durumundadır.
 Stratejik önemi olan boğazlara sahiptir.
 Petrol bakımından zengin ülkelere komşudur.
 Asya Avrupa arasındaki en önemli ticaret ve ulaşım yolları Türkiye'den geçer.
 Ortalama yükseltisi fazladır ve engebelidir. Bu durum tarım, nüfus, sanayi, ulaşım ve yerleşmeyi etkiler.
 Türkiye'nin gerçek yüzölçümü 814.578 km2 , izdüşüm yüzölçümü ise 779.452 km2dir. Aradaki fark ülkemizin yüksek ve engebeli olmasından kaynaklanır.

Not: Bir yerin gerçek yüzölçümü ile izdüşüm yüzölçümü arasında fark fazla o yerin ortalama yükseltisi fazladır ve engebelidir. Fark az ise yükselti az ve düzlüktür.

[AyTeK54]

tşkler abi