Futures Sözleşme Türleri

Diğer bir kullanım alanı ise firmalar için döviz giriş veya çıkış olasılığının bulunduğu, fakat bunun kesinleşmesinin zamanla belli olacağı durumlarda görülür. Örneğin bir Amerikan firması, bir Alman firmasını satın almak için ona mark cinsinden bir fiyat önerisi yapmıştır. Bu önerinin görüşülmesi ve karara bağlanması zaman alır. Bu süre içinde ise doların mark kuru değişebilir. Bu nedenle Amerikan firması eğer teklifte bulunurken yaptığı öneri tutarında bir DM alış opsiyonu sağlarsa kur değişme riskini önler ve yaptığı önerinin maliyetini sabitleştirmiş olur. Öneri kabul edilmediği taktirde, sözleşme uygulamaya konmaz, dolayısıyla her an geri dönme olasılığı vardır.

Opsiyon piyasaları aynı zamanda spekülatörlerin yoğun olarak faaliyette bulundukları piyasalardır(Seyidoğlu, 1997, s:116).

3.3. Borsa Dışı Döviz Opsiyonları


Döviz opsiyonu işlemleri borsa dışı piyasalarda da yapılabilir. Hemen hemen tüm mali merkezlerdeki ticaret ve yatırım bankaları müşterilerine bu tür hizmetler sağlarlar. Fakat borsa dışı piyasa özellikle Londra ve New York’ta yoğunlaşmıştır. Bu merkezlerde hemen hemen tüm büyük paralar üzerinden opsiyon işlemleri yürütülmektedir.

Borsa dışı piyasalarda opsiyon sözleşmelerinin miktar, temel fiyat, bitiş tarihi gibi koşulları standart olmayıp pazarlığa tabidir. Fakat uygulamada bu sözleşmelerin genellikle yuvarlak miktarlar üzerinden yapıldığı görülmektedir. Süreleri ise 2 ile 6 ay arasında değişir. Ancak 1 yıldan uzun vadeli olanlarına da rastlanılmaktadır.

Borsa dışı piyasanın iki bölümü vardır. Birisi müşteriler ile bankalar arasındaki ilişkileri kapsayan “perakende opsiyon piyasası”dır. Bu piyasa, genellikle kur değişmelerine karşı güvence için döviz alış ve satış opsiyonu sözleşmesi yapan ticari işletmeleri kapsar. İkincisi ise ticari bankalar, yatırım bankaları ve uzmanlaşmış ticari firmalar arasındaki ilişkileri kapsayan “toptan piyasa”dır. Bu piyasa ise borsa dışı interbank işlemlerini veya örgütlü borsalardaki işlemleri kapsayabilir.

Döviz opsiyonlarında interbank piyasası, bankaların müşterileri ile işlemlerinden kaynaklanan eksik veya fazla pozisyonları ters yöndeki işlemlerle denkleştirme amacına hizmet ederler. Ayrıca bankalar bu mekanizma ile opsiyon alanında spekülatif pozisyonlar da alabilirler.

Perakende müşteriler arasında dış ticaret şirketleri ile döviz portfolyosu oluşturan büyük mali kurumlar bulunabilir. Bunlar aslında organize borsalardan da opsiyon sözleşmeleri alabilirler. Fakat ihtiyaçlarına daha iyi cevap verdiği durumlarda bankaları tercih edebilirler. Çünkü banka dışı piyasada miktar, temel fiyat, bitiş tarihi ve döviz cinsleri açısından uygun sözleşmeler düzenlenebilmektedir.

Borsaya bağlı opsiyonlardaki gelişme, borsa dışında özellikle interbank piyasası üzerinde daha çok standartlaşma yönünde bir etki doğurmaktadır. Nitekim bazı bankalar opsiyon borsalarındaki bitiş tarihleri ile uyumlu olması için borsa dışı sözleşmeleri Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarının üçüncü Çarşamba’sına göre düzenlemeye başlamışlardır(Seyidoğlu, 1997, s:117).

3.4. Opsiyon Sözleşmesinin Değeri


Bir opsiyonun değeri teorik olarak Asli değer ve zaman değeri olmak üzere iki bölümden oluşur.

Asli değer, opsiyon sözleşmesinin şu anda uygulanmış olması durumundaki değeridir. Opsiyon ancak kazanç olduğu durumlarda asli değere sahiptir. Opsiyonun ne ölçüde kazançta olduğu yani asli değerin büyüklüğü temel fiyat ile spot kurun farkına eşittir.

Asli değerin üzerinde opsiyonun alabileceği her hangi bir değere sözleşmenin zaman değeri denir. Bir piyasada opsiyonun satılabileceği en düşük fiyat hiç değilse onun asli değeri olmalıdır. Alış opsiyonlarında temel fiyat cari spot kurdan ne oranda düşükse opsiyonun piyasa fiyatı o kadar yüksek olur. Satış opsiyonlarında ise durum bunun tersidir.

Opsiyonun değerini belirleyecek etkenler kısaca şunlardır:
- Spot kura oranla temel fiyat
- Sözleşmenin bitişine kadar kalan süre
- İki para üzerindeki faiz oranları
- Söz konusu yabancı paranın değerindeki değişkenlik
- Belirli bir opsiyon türüne olan arz ve talep

Opsiyon alış veya opsiyon satış sözleşmeleri borsada veya borsa dışındaki satıcılarla yapılır. Bir opsiyon alış sözleşmesinin satıcısı Amerikan opsiyonunda sözleşmenin süresi içinde, Avrupa opsiyonunda sözleşmenin bitiş tarihinde, ilgili dövizi satmaya hazır duruma getirmelidir. Satış sözleşmesinin satıcısı da bunun tersine bu dövizi almaya hazır olmalıdır.

Borsada yapılan işlemler kuşkusuz daha güvenlidir. Çünkü borsa, satıcıların alıcılara sorumluluklarını yerine getirmelerini garanti eder. Bunu sağlamak için de bazen satıcıların borsada bir marj hesabı oluşturmaları zorunluluğu getirilmiş olabilir. Opsiyon satıcıları opsiyon primlerinin belirli bir yüzdesi kadar bu hesaba teminat yatırırlar.