Teoride Dış Ticaret Hadleri Kavramları

Bir ülkenin ihracat fiyatlarındaki düşmenin, dolayısıyla ticaret hadlerindeki olumsuz bir değişmenin sebebi, o ülkenin ihraç mallarına olan dış talepteki gerileme olabileceği gibi, aynı zamanda, ülkenın ihracat endüstrilerinde sağlanan teknolojik ilerlemeler sonucu ortaya çıkan verimlilik artışları da olabilmektedir (HOGENDORN, 1992; 440). Verimlilik artışı, ayni miktar ihraç malının daha az girdi kullanılarak üretilmesini sağlayan üretim maliyetlerinin düşmesine sebep olmakta ve üretim mali yetlerindeki düşme fiyatlara yansıtıldığında, ülkenin dış ticaret hadleri bozulabi 1 mektedir.
Ancak, böyle bir durumda dahi, ülkenin dış ticaret kaybına uğramayacağına ilişkin görüşler vardır (HABERLER, 1970; 60-6 1). Bu görüşü savunanlar, ticaret hadlerindeki bozulmanın verimlilik artışlarından daha büyük olması durumunda, söz konusu ülkenin dış ticaret kaybına uğrarnasının gerekli olmadığını savunmaktadırlar. Gerçekten de ihraç mallarının üretim maliyetlerinin düşmesi sonucu sadece ihraç ve ithal mallarının değişim oranını ifade eden net değişim ticaret hadleri kötüleşmiş olsa bile, malların üretiminde kullanılan faktörler cinsinden nisbi değişmeyi ifade eden faktör ticaret hadleri iyileşmiş (ahılır. Bu durumda, ülke daha fazla ihraç malı vererek aynı miktar ithal malını elde ediyor olmakla beraber, olaya üretimde kullanılan faktörler açısından bakıldığında, ülkenin daha az kaynak kullanılarak ürettiği ihraç malı ile belki daha fazla miktarda ithal mali sağlıyor olması da mümkündür (MEIER ve BALDWIN, 1962; 230-231)

Ayrıca, ülkenin ihracat endüstrilerinde sağlanan verimlilik artışları sonucunda ihracat hacmi gelişebilmekte ve bu da ülkenin ithalat kapasitesini büyüterek, ekonomik refahı arttırabilmektedi r (S EYİDOĞLU, 1996; 706). Verimli lik artışının fiyatlardaki düşüşten fazla gelir kazandırabilmektedir (HOGEDORN, 1992; 440).
Başka bir eleştiriye göre, ihracat fiyat endekslerinın ıthalat fiyat endekslerine oranını gösteren net değişim ticaret hadleri, sadece mal ticaretini kapsamaktadır. Oysa, diş ticaret mal ihraç ve ithali yanrnda, hizmet ticaretini ve uzun ve kısa süreli sermaye akımlarını da kapsamaktadır. Dolayısıyla, sadece bir ülkenin ticaret hadlerine bakarak o ülkenin dış ticaretten kazançlı veya kayıplı çıkacağını söylemek pek de gerçekçi olmamaktadır (MUMCU, 1969; 72). Bunlara ilave olarak, net değişim ticaret hadlerinin sadece nisbi fiyat ilişkisine dayandığı ve dış ticaret hacmindeki değişmeleri dikkate almadığı belirtilmiştir.
İthalat miktar endeksinin ihracat miktar endeksine oranını gösteren brüt (gayri safi) değişim ticaret hadlerinin de dış ticaret kazanışları konusunda yanıltıcı bilgiler vereceği ileri sürülmüştür. Bunun sebebi ise, bir ülkenin ithalatının artmış olmasının tek sebebinin o ülkenin ihracatının artmış olması değil, söz konusu ülkenin borçlanarak da ithalatını arttırmış olabileceğidir.

Yine pek çok iktisatçı gelir ticaret hadlerinin bir refah göstergesi olarak kullanılmasının yanıltıcı olacağını savunmuştur. Çünkü, ihracat fiyatlarındaki yükselme ile ithalat fiyatlarındaki düşmenin aynı oranda olduğu durumlarda ihracat miktar endeksi sabit kalacağından, ihracat fiyat endeksinin ithalat fiyat endeksine oranı ile ihracat miktar endeksi sabit kalacağından, ihracat fiyat endeksinin ithalat fiyat endeksine oranı ile ihracat miktar endeksinin çarpılmasıyla elde edilen gelir ticaret hadleri, değişme göstermemekte ve böylelikle fiyat endeksindeki degişmeleri yansıtamamaktadır.
Faktör ticaret hadleri kavramının diğerlerine oranla daha iyi bir refah göstergesi olduğu genel olarak kabul edilmekle birlikte, bu kavram da hesaplama güçlükleri açısından eleştirilmiştir. Gerek ihracatta ve gerekse ithalatta çok sayıda mal için ortak bir verimlilik endeksi oluşturmak oldukça zordur.
Dış ticaret hadleri kavramlarına yöneltilen bütün bu eleştirilere rağmen, ticaret hadleri dış ticaret kazançları için gösterge olma özelliğini kaybetmemiştir. Ancak, kabul etmek gerekir ki, doğrudan doğruya ticaret hadlerindeki değişmelere bakarak bir ülkenin dış ticaret kazanç ve kayıplarını mutlak değerlerle hesaplama yoluna gitmek yanıltıcı olabilmektedir. Bununla beraber, özellikle uzun dönemde bir ülkenin ticaret hadlerinin genel seyrine bakarak, o ülkenin dış ticaretinin göreli fiyatlar çerçevesinde ne durumda olduğu konusunda bilgi sahibi olmak mümkündür. endeksinin çarpılmasıyla elde edilen gelir ticaret hadleri, değişme göstermemekte ve böylelikle fiyat endckslerındeki değişmeleri yansıtam am aktadır.