Kafkas Cerkezlerinin Dramı

[KaFKaS]

Çerkeslerin Dramı İşgal, Soykırım, Sürgün ve Göç
Yaşar Bağ
Kafkasya ve Çerkeslerle ilgili bir yazı yazılırken, bu konuların, özel olarak ilgilenmeyenlerce bilinmediği ya da yanlış bilindiği göz önüne alınarak, kısa da olsa bazı önbilgilerin verilmesi gereği ortaya çıkmaktadır.
Bu nedenle, bilenlerce tekrar niteliğinde olmasını da göze alarak, bazı açıklamalarda bulunmayı yararlı gördük.
Önce Kafkasya ve Çerkesler hakkındaki tanımlara değindikten sonra Kafkasya ile ilişki kuran toplumlar, Kafkasyanın Ruslar tarafından işgali, soykırım, sürgün ve göç hakkında daha geniş bilgiler vermeye çalışacağız.
Kafkasya Neresi?
Kısa ve yalın bir anlatımla Kafkasyayı şöyle tanımlayabiliriz. "Kafkasya, Karadenizden Hazara kadar uzanan ve geçit vermeyen Kafkas Sıradağları ile bu omurganın iki yanında yer alan ülkelerdir."
Kafkasya, güney ve kuzey olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Güney Kafkasya denilince Gürcüstan, Azerbaycan ve Ermenistan anlaşılmakta ise de Ermenistanın Kafkasya ile bir ilişkisi olmaması nedeniyle bu anlayış gerçek konuma uygun düşmemektedir. Anadolunun doğusunda bulunan bir ülke denilmesi daha yerinde olabilir. Gürcüler ve Lazlar, Güney Kafkasyanın yerli halklarıdır. Ermeniler, Hint-Avrupai bir halktır.
Türkiye basınında ve siyasal söyleminde Kafkasya sözü ile bu ülkeler anlaşılmakta, Kuzey Kafkasya gözardı edilmektedir. Kuzeyden bakıldığında ise Kuzey Kafkasya asıl Kafkasya olarak kabul edilmekte, Güney Kafkasyaya "Trans-Kafkasya: Kafkas Ötesi" denilmektedir. Demek ki bakış açısına göre farklı anlamlar ortaya çıkmakta, bu da kavram kargaşasına neden olmaktadır.
Kuzey Kafkasya, Abhazyayı da içine alacak şekilde, Kafkas sıradağlarından başlayarak Kuban ve Terek nehirlerinin ötelerine kadar uzanmaktadır. (Çerkeslerin bir kabilesi olan Bjeduğlar, Rus işgali öncesinde kuban Nehrinin kuzeyinde oturuyorlardı.)
Abhazlar, Abazinler, Çerkesler (Wubıhlar ve Adığeler), Çeçenler, Dağıstanlılar, Kuzey Kafkasyanın yerli halklarıdır. Hint-Avrupa kökenli olup iki bin yıl önceleri gelen Osetler (Alan-Asetin), Asya kökenli olup Kuzey Bozkırları yoluyla gelen Karaçay-Balkar, Nogay ve Kumuklar, aynı ülkenin kaderini paylaşan yerli halkları durumuna gelmişler ve ülkenin eski halklarıyla birlikte ortak Kafkas Kültürünü ve kimliğini yaratmışlardır.
Çerkesler Kimdir?
Çerkesler, Kuzey Kafkasyanın yerli halkıdır. "Çerkes" adı, Grekler tarafından Batı Kafkasyada yaşayan halklara verilmiş "Kerket" ya da benzeri bir adın değişerek bugünkü şeklini almasıyla oluşmuştur. Çerkezistan halkı, kendine kendi dilinde "ADIĞE" demektedir.
"Çerkes" adı, kullananlara göre, değişik kapsamda anlamlar taşımaktadır. Bunları şöyle açıklayabiliriz:
• En geniş anlamda, Karadenizden Hazara kadar bütün Kuzey Kafkasya halklarını kapsamaktadır. Örneğin Evliya Çelebi, gezi notlarında "Çerkes" adını bu anlamda kullanmıştır. Ancak bütün Kuzey Kafkasya halkları "Çerkes" adını bu kadar geniş anlamda kabul etmezler. Karaçay-Balkarlar, Osetler, Çeçenler, Dağıstanlılar kendilerine "Çerkes" demezler.
• Daha da dar anlamda: Adığelere ve Wubıhlara "Çerkes" denilir.
• En dar anlamda: Sadece Adığelere "Çerkes" denilir.
Bir adım daha atarsak, hiçbir Kafkas halkı kendine "Çerkes" demez, kendi dilinde kendine verdiği bir ad vardır.
Türkiyede "Çerkes" adı, Kuzey Kafkasyadan göç etmiş olan halkların tümü için kullanıla gelmiştir. Bunun nedeni, Rus işgali sonunda Osmanlı ülkesine göçerek yerleştirilmiş olan halkların çoğunu Çerkeslerin (Adığelerin) oluşturmuş olmasıdır.

Kafkasyadan Kimler Geldi Geçti?
Kafkasya, tarih boyunca çeşitli akınlara ve işgallere uğramış olmakla beraber bunların çoğu kalıcı olamamıştır. Ancak yüzyıllarca sürmüş savaşlardan sonra 21 Haziran 1864te tamamlanan Rus işgali kalıcı olmuştur. Diğer işgalciler, ülkenin tamamına sahip olamamış, ancak belli bir bölgesine geçici bir zaman için egemen olabilmiştir. İşgal sırasında dağlara ekilen yerli halk, işgalcilerin uzaklaşmasıyla yeniden düzlüklere inmiştir. Ancak son savaş olan Rus savaşında, düşman sadece ovaları işgal ile yetinmemiş, son noktasına kadar dağları da işgal altına almış ve bütün ülkeye hakim olmuştur. Bugün aynı durum devam etmektedir.
Ruslardan önce Kafkasyadan gelip geçen halklar şunlardır: İskitler, Sarmatlar, Alanlar, Gotlar, Hunlar, Moğol Avarları (Dağıstan Avarları ile karıştırılmamalıdır), Araplar, (Araplar, Kuzey Kafkasyayı işgal edememişler, ancak Hazar kıyılarını ve Dağıstanın az bir kısmını işgal etmişlerdir.), Moğollar (Cengiz), Timur ve Kırımlıl