Aracı Kurumlar

2.6 Fonlar Nasıl Gelir Getirir?


Üç yoldan fon yatırımınızdan para kazanabilirsiniz.
İlk olarak fon sahip olduğu menkul kıymetlerden kar payı, faiz olarak menkul kıymetlerden gelir elde eder. Fon elde ettiği bütün gelirini fon portföy değerine yansıtır.
Fonun sahip olduğu menkul kıymetlerin fiyatı artabilir. Eğer fon fiyatı yükselen bu menkul kıymeti satarsa sermaye kazancı elde eder. Fon elde ettiği bu sermaye kazancını veya zararını fon portföy değerine yansıtır.
Eğer yatırım fonu fiyatı yükselen menkul kıymeti satmıyor elinde tutuyorsa katılma belgelerinin fiyatı artar. Yüksek fon toplam değeri yatırımınızın yüksek değerli olduğunu gösterir. Eğer katılma belgenizi satarsanız kar elde edersiniz.
Böylece yatırımcılar katılma belgelerini sattıklarında, yatırım fonlarının portföyünde o ana kadar gerçekleşen değer artışlarından/azalışlarından paylarını alırlar. Ülkemizde yatırım fonlarının yıl sonlarında ayrıca kar payı dağıtmaları söz konusu değildir. ( anonim,2003 )

2.7 Yatırım Fonlarına Hakim Olan Temel İlkeler Nelerdir?



Yatırım fonlarına hakim olan temel ilkeler şunlardır:
2.7.1 Riskin Dağıtılması İlkesi

Bu ilke sayesinde yatırım fonlarının, bireylerin kendi imkanları ile sağlayamayacakları ölçüde riski dağıtmaları mümkündür. 100 milyon TL’niz olduğunu düşünelim. Siz bu para ile (Borsa’da hisse senetlerinin belirli miktarların -lot- altında işlem görememesi nedeniyle) ancak bir kaç hisse senedine yatırım yapabilirsiniz ve bu durum sizin riskinizi artırır. Örneğin, hisse senedini satın aldığınız 2 şirketin mali durumunun bozulması ve hisse senetlerinin fiyatlarının düşmesi ihtimali, 25 ayrı şirkete ait hisse senedinin fiyatlarının birden düşmesi ihtimalinden çok daha yüksektir. Yatırım fonları ise binlerce kişiden para toplayarak, trilyonlarca TL’lik portföyler oluşturabilir, bu sayede çok daha fazla sayıda hisse senedine ve bu arada daha başka yatırım araçlarına örneğin tahvil ve bonolara yatırım yaparak, hisse senedi fiyatlarındaki herhangi bir düşüş anında bundan en az derecede etkilenme şansına sahip olurlar.

2.7.2 Profesyonel Yönetim

Menkul kıymet piyasaları nitelikleri itibariyle belirli bir bilgi birikimini gerektiren teknik piyasalar olup, bu piyasada oluşan gelişmelerin yakından takip edilmesi gerekir. Doğal olarak bireylerin böylesi bir takibi düzenli olarak yapmaları ve bu piyasalarda oluşan gelişmelerin menkul kıymet fiyatlarına etkilerini tahmin edip ona göre zamanında tavır alabilmeleri zordur. Yatırım fonları ise çok fazla sayıda kişiden para toplamak suretiyle yüksek miktarlarda portföyler oluşturduklarından, gerekli donanıma ve menkul kıymet piyasalarıyla ilgili yetişmiş elemanlara sahip olabilirler. Bu sayede piyasalarda gözlemlenen hareketlerin ne anlama geldiğini sürekli bir şekilde takip ederek gerekli işlemleri (alım/satım gibi) gerçekleştirirler.

2.7.3 Menkul Kıymet Portföyü İşletmek

Yatırım fonları, bazı kısıtlamalar içerisinde nakit ve kıymetli madenlere de yatırım yapabilmekle beraber, temel amaçları menkul kıymet alıp satmak ve alım satımlar arasında oluşan olumlu fark ile bu menkul kıymetlerin kar payları ve faizlerinden gelir sağlamak olan kuruluşlardır.

2.7.4 İnançlı Mülkiyet

Yatırım fonları inançlı mülkiyet esasına dayanır. İnançlı mülkiyet esasında fona inançlı olarak fon kurucusu sahiptir. Tasarruf sahipleri ise fonla ilgili muameleleri yapma yetkisini kurucuya verirler. Bu yetki devri fon içtüzüğü ile olur. Kurucu, fonu bu sözleşme (içtüzük) çerçevesinde ve tasarruf sahiplerinin haklarını koruyarak yönetmek/yönettirmek zorundadır. ( anonim,2003 )

2.8 Fon Yönetimi İlkeleri

• Yönetici, yönettiği her fonun çıkarını ayrı ayrı gözetmek zorundadır. Yönetimindeki yatırım fonları veya diğer müşterileri arasında müşterilerden biri veya yatırım fonlarından biri lehine diğerleri aleyhine sonuç verebilecek işlemlerde bulunamaz. Yönetici fon portföyü ile ilgili alım satım kararlarında objektif bilgi ve belgelere dayanmak ve sözleşme ile belirlenen yatırım ilkelerine uymak zorundadır. Bu bilgi ve belgelerin, alım satım kararlarına mesnet teşkil eden araştırma ve raporların en az 5 yıl boyunca yönetici nezdinde saklanması zorunludur.
• Fon portföyüne, hiçbir şekilde rayiç değerinin üzerinde varlık satın alınamaz ve portföyden bu değerin altında varlık satılamaz. Rayiç bedel borsada işlem gören varlıklar için borsa fiyatı, borsada işlem görmeyen varlıklar için işlem günüde fon lehine alımda en düşük, satışta en yüksek fiyattır.
• Borsada işlem gören varlıkların alım satımlarının borsa kanalıyla yapılması zorunludur.
• Yönetici fon adına yaptığı alım satım işlemlerinden dolayı herhangi bir ihraççı veya aracı kuruluştan kendi lehine bir menfaat sağlıyorsa bu durumu kurucuya açılamak zorundadır.
• Yönetici, herhangi bir şekilde kendisine ve üçüncü kişilere çıkar sağlamak amacıyla fon portföyünde bulunan varlıkların alım satımını yapamaz.
• Fon portföyünün önceden saptanmış belirli bir getiriyi sağlayacağına dair yazılı veya sözlü bir garanti yapılamaz.
• Fon tüzel kişilik sahibi olmamakla beraber fonun mal varlığı kurucudan ayrıdır. Ayrıca Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca, fon malvarlığı rehnedilemez, teminat gösterilemez ve üçüncü kişiler tarafından haczedilemez. Yani fon malvarlığının korunması kanun ile güvence altına alınmıştır. ( İAV,1989 )

2.9 Yatırım Fonları’nın Avantajları


Tasarrufçunun ortaya koyduğu sermayesi yani tasarrufu, profesyonel ve güvenilir yöneticiler tarafından yönetilmektedir.
Yatırım fonu portföyüne alınabilecek menkul kıymetlerin sabit getirili, dövize endeksli ve hisse senedi gibi araçlarla çeşitlenmesi nedeniyle riskin en aza indirilmesi mümkün olabilecektir.
Menkul kıymetlerin değerlemesi ve kontrolü ile kupon, faiz ve temettü tahsili fon yönetimince yapılacağından vade takibi, tahsil etme gibi zaman ve kaynak kullanımını gerektiren işlemlerden korunabilecektir.
Küçük tasarruflarla temin edilemeyecek kazanç potansiyeli yüksek menkul kıymetlere yatırım yapılmasına olanak sağlayacaktır.
Fon portföyündeki değer artışlarının portföy değerine günlük olarak yansıtılması nedeniyle işlemiş gelir ile birlikte gerek ihtiyacı kadar gerekse tamamını istendiği anda paraya çevirebilecektir.
Portföye büyük montanlı alım satımlar nedeniyle zaman ve para tasarrufu sağlamaktadır.
Bazı yatırım fonları, katılma belgesi üzerinden çek yazabilme imkanı sağlamaktadırlar. ( İMKB,2001)



2.9.1 Fon portföyüne ilişkin kimi sınırlamalar ise şöyle sıralanabilir:

• Yatırım fonlarının, portföy değerlerinin %10’undan fazlası bir ortaklığın menkul kıymetlerine yatırılamaz.
• Fon portföyüne, kurucunun ve yöneticinin hisse senedi tahvil ve diğer borçlanma senetleri satın alınamaz.
• Fon, açığa satış ve kredili menkul kıymet işlemi yapamaz.
• Yatırım fonu portföyündeki menkul kıymetler hiçbir şekilde ödünç verme işlemine konu edilemez.

2.10 Yatırım Fonuna Yatırım Yaparken Nelere Dikkat Edilmelidir?


Yatırım fonuna yatırım yaptığınızda bir risk aldığınızı unutmayın. Çünkü fon tarafından alınan menkul kıymetlerin değeri artabileceği gibi düşebileceği için yatırım yaptığınız ana paranın bir kısmını kaybedebilirsiniz. Her farklı türdeki fonun farklı riskleri vardır. Genellikle potansiyel olarak yüksek getiri, yüksek kayıp yani yüksek risk demektir.
Yatırımdan önce ilgilendiğiniz fonun amacının ve riskinin sizinkine ne kadar uyup uymadığına karar vermek gerekir. Buna karar vermek için bir yatırım danışmanına veya yatırım dergilerine ihtiyacınız olabilir.
Bankalar kendi adlarını taşıyan fonlar satmaktadır. Fakat bankalarda satılan fonları mevduat ile karıştırmayın. Mevduatta garanti varken banka fonlarında diğer yatırım fonlarında olduğu gibi garanti yoktur.
Genel olarak tüm menkul kıymet yatırımlarında özel olarak da yatırım fonlarına yapılan yatırımlarda, geçmiş dönemde o menkul kıymetin ya da yatırım fonunun elde ettiği getirinin gelecek dönemde de elde edileceği yönünde bir garantinin olmadığının tüm yatırımcılar tarafından bilinmesi gerekmektedir. Bu tür yatırımlarda daha çok geleceğe ilişkin beklentiler ile yatırımcının risk ve vade tercihinin fonun risk ve vade yapısı ile uyumu dikkate alınmalıdır. Örneğin yatırımcının önümüzdeki dönem için hisse senedi piyasasında yükseliş beklentisi var ise hisse senedi veya A tipi fon katılma belgesi satın alması ya da faiz oranlarında düşme beklentisi var ise tahvil ve bono fonu ya da B tipi fon katılma belgesi satın alması uygun olacaktır.

2.10.1 Farklı Fonların Karşılaştırılması


Amaca uygun fon tipi belirledikten sonra bu kategoride fonların performansını karşılaştırmakta fayda vardır.
Performans karşılaştırırken dikkat edilmesi gerekenler;
Fonun getirisine bakın.
Maliyetleri karşılaştırın; Maliyetler fon seçiminde önemlidir çünkü bunlar sizin gelirinizi düşürür. Mali tablolardan gelir tablosunda giderler kısmını bulun ve ona bakın. Gelirinizi etkileyecek giderler iki türlüdür.
Katılma belgesi satış komisyonu (bu katılma belgesi alınıp satıldığında ödenir). Bazı fonlar katılma belgesi alım satım için ücret almazlar alanların ise katılma belgesinin satış ve geri alınmasına ilişkin esasları fon iç tüzüğünde yer alır. Düzenlemelere göre likit fonlar dışında kalan fonlarda katılma belgesinin fona geri satılmak istendiğinde komisyon uygulanabilmektedir.
Fon yönetim ücretleri, aracılık komisyonu gibi devam etmekte olan harcamalar (fonda kaldınız sürece maruz kaldığınız giderlerdir).
Yatırım fonu katılma belgesine yatırım yapmayı planlayan tasarruf sahiplerinin aşağıda sayılan konularda yeterli bilgiye sahip olmaları gerekmektedir.

• Fonun kurucusu ve bu kurucunun yönettiği fonların türü ve tipi,
• Fonun en yakın tarihli portföy bileşimi,
• Fonun portföyünü yöneten portföy yöneticisi,
• Kurucunun geçmiş dönemde fon türlerine göre sağladığı verim ve bunun aynı türdeki diğer fonlara göre başarısı,
• Fon katılma belgelerinin alınıp satılabileceği yerler ve işlem saatleri,
• Katılma belgesini paraya çevirebilmek için önceden ihbar koşulunun aranıp aranmadığı.

Ülkemizde faaliyet gösteren yatırım fonlarının portföy yapıları incelendiğinde, fonların ağırlıklı olarak hazine bonosu başta olmak üzere kamu menkul değerlerine yatırım yaptıkları anlaşılmaktadır. Bunun nedenlerinden biri fon yöneticilerinin getirisi bilinmeyen ve değişkenlik gösteren hisse senedi yerine risksiz ve yüksek getirili kamu menkul kıymetlerine yönelmeleridir.

Ayrıca özel kesime sermaye piyasasından yeterince fonlama imkanının bırakılmaması, özel sektör firmalarının tahvil ihraç etmeyi maliyetli ve riskli bulmaları ve yatırım fonlarının vadesiz mevduat niteliği de diğer nedenler arasında sayılabilir.Aşağıdaki tabloda ise Türkiye’de geçtiğimiz 1 yıl içinde mevcut fon sayısı ve toplam portföy değerini gösteren bilgileri bulabilirsiniz. ( İAV,1989 )


Tablo1: 02/2002-02/2003 tarihleri arasında Türkiye’deki Fon Piyasası

PORTFOY DEGERI

TOPLAM DEĞERİ

TARİH

FON SAYISI

TRILYON TL

MILYON $

TRILYON TL

MILYON $

28/02/02

277

4,989

3,577

5,345

3,832

31.03.2002

248

5,812

4,317

6,273

4,659

30.04.2002

249

6,747

5,034

7,219

5,386

31.05.2002

250

6,955

4,807

7,560

5,224

30.06.2002

244

7,324

4,638

7,948

5,033

31/07/02

240

7,591

4,468

7,999

4,708

31/08/02

241

8,280

5,074

8,709

5,338

30.09.2002

242

8,007

4,821

8,429

5,075

31.10.2002

240

8,811

5,267

9,241

5,524

30.11.2002

240

9,396

6,081

9,993

6,468

31.12.2002

242

9,311

5,643

9,934

6,020

31.01.2002

243

10,344

6,285

11,012

6,691

28.02.2003

243

10,452

6,538

11,093

6,939

$= 1.598.635 TL.






Kaynak:Sermaye Piyasası Kurulu Bülteni

3. Portföy Yönetimi

Modern menkul kıymet analizleri geleneksel menkul kıymet analizlerinden farklılaşırlar. Modern yaklaşım risk ve getiri kavramları üzerine yoğunlaşırken, geleneksel teori ise toplam değerin hesaplanmasını esas alır. Portföyler varlıkların bir kombinasyonudur. Bu çalışmada ise söz konusu varlıkları menkul kıymetler temsil etmektedir.

Geleneksel yaklaşımda portföy yönetimi yatırımcının istek ve ihtiyaçlarına en uygun menkul kıymet karmasının seçilmesini esas alır.Buna karşın modern portföy yönetimi optimum getiriyi minimum risk seviyesinde sağlamaya yarayan matematiksel metotları kullanarak bilimsel bir yaklaşım ortaya koyar. Modern portföy teorisinin klasik portföy teorisinden olan temel farklılığı menkul kıymet yatırımlarının tek tek ele alınması yerine tümünün bir arada, uygun seçilmiş bir portföy içinde düşünülmesidir.

Bir portföyün getirisi ise bu karma içindeki menkul kıymetlerin getirilerinin ağırlıklı ortalamasından başka bir şey değildir. Bu ağırlıklardan anlatılmak istenen menkul kıymetlerin portföyün içindeki oluşuma katkısı anlatılmaktadır. Portföyün toplam riski ise daha karmaşık bir kavramdır. Her bir menkul kıymetin kendine özgü olan risk oranı portföy içine katıldıktan sonra diğer menkul kıymetlerle etkileşerek karmanın riskini önceki risk seviyesinden daha aşağıya veyahut daha yukarıya doğru hareket ettirebilir. Bu her bir portföy elemanın birbiri ile olan ilişkisine bağlıdır.( Fischer & Jordan,1991)

Modern Portföy yönetiminin babası olarak bilinen Harry Markowitz’e kadar , pek çok portföy yöneticisi bazı menkul kıymetlerin aynı ya da ters yönde hareket ettiklerinin farkına varmışlar ancak bu ilişkileri ölçen teknikleri geliştirememişlerdir. Menkul kıymetlerin sahip olduğu kendilerine özgü risk seviyeleri nedeniyle ,yatırımcılar her zaman birden fazla çeşit menkul kıymete sahip olmaya çalışmışlardır. Bu çeşitlendirme ile menkul kıymetlerin getirileri üzerindeki belirsizlik azaltılarak toplam getirinin arttırılması amaçlanır.Yatırımcılar portföy içindeki bir elemanın değerinin düşmesi ihtimalini bir diğer menkul kıymetin değerinin yükselmesi ile elimine etmeyi amaçlamışlardır. Önceleri özellikle hisse senetleri için uygulanan bu yöntem aynı endüstride faaliyet gösteren firmaların hisse senetlerini almak yerine farklı endüstrilerdeki firmaların hisselerini alarak kendini göstermiştir.Fakat bu noktada doğru kombinasyonun doğru nedene bağlı olarak oluşturulması sorunu ortaya çıkmıştır. Bu sorunun çözümü ise Markowitz teoremi ile mümkün olmuştur.

Markowitz, bir portföyü oluşturan menkul kıymetlerin getirileri arasındaki ilişkilerin araştırılması ve getirileri arasında tam pozitif korelasyon bulunmayan menkul kıymetlerin bir portföyde toplanması ile ( Markowitz çeşitlendirmesi ) beklenen getiride bir düşme olmaksızın sistematik olmayan riskin azaltılabileceğini öne sürmüştür.

Bu durum da en iyi portföy seçimi konusu da tartışılmalıdır. En iyi portföyün seçimi ise direkt olarak yatırımcının tatmin düzeyine bağlıdır. Kabul edilebilir bir getiriyi minimum risk seviyesi ile elde etmek veya mevcut risk seviyesinde getiriyi maksimize etmek yatırımcının yapabileceği optimum seçim alternatifleri olarak karşımıza çıkar. Bu tip portföy seçimlerine “etkin portföyler” denir. ( Jones,2000)

Markowitz çeşitlendirmesinin birkaç temel boyutu mevcuttur.

• Bu analiz ile ortaya çıkan portföy seçimlerinin birbirlerine karşı bir üstünlüğü yoktur. Diğer bir deyişle bu portföylerin hepsi aynı kayıtsızlık eğrisi üzerindedir
• Markowitz modeli yatırımcının piyasadan borçlanarak portföy oluşturma seçeneğini göz ardı eder.
• Farklı yatırımcı veya portföy yöneticileri bu modelin oluşturulmasında kullanılan girdileri (beklenen getiri ve risk seviyesi) farklı olarak tahmin edebilirler. Bu da farklı etkin portföy setlerinin oluşmasına neden olur.

Portföy yönetimi süreci istenilen sonuca ulaşmak için uygulanan stratejiler bütünü olarak da adlandırılabilir. Bu süreci kısaca özetlersek;