Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi

SEYİTÖMER LİNYİTLERİ İŞLETMESİ MÜESSESİ

I. 1. Kuruluş

Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu’na bağlı, GLİ Müessesesi bünyesinde 1 Haziran 1960 tarihinden itibaren Seyitömer Bölge Müdürlüğü olarak faaliyet gösteren işletmemiz TKİ Yönetim Kurulu’nun 03.05.1990 tarih ve 3300/227 sayılı kararı ile 01.07.1990 tarihinden sonra Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi olarak tüzel kişilik kazanmıştır. Başlangıçta 60.000.000.000 TL. olan sermayesi son olarak 120.000.000.000 TL.na çıkartılmış olup, ödenmiş sermayesi 104.348.161.898 TL’dir.
1.2. Coğrafi Durumu

SLİ Müessesesi Kütahya İL Merkezi’nin kuzey batısında olup, Kütahya-Tavşanlı asfaltının 17.nci kilometresinden 11 km. uzunluğunda asfalt bir yol ile bağlanmıştır. Piyasa kamyonlarının kömür nakliyatı, malzeme nakliyatı, işçi ve personel ulaşımı genellikle bu yoldan yapılmaktadır. Genellikle çıplak ve sakin bir morfolojik yapıya sahip olan Seyitömer havzasının rakımı 1000 ile 1300 metre arasında değişmektedir.
1.3. İklim

Seyitömer’de genel olarak karasal iklim hakimdir. Yılın en sıcak ayları Temmuz-Ağustos, en soğuk ayları ise Aralık, Ocak ve Şubattır. Nem azdır. Yılda ortalama toplu yağış 350 mm. Olup, kar yağışı azdır.

II. 1. Jeolojik yapı

Seyitömer linyit havzası Pliosen yaşlı olup, bir göl teşekkülüdür. Havzanın temeli serpantinleşmiş ultrabazik kayaçlardan (Cabro, Diorit) müteşekkildir. Sedimanlar tabanda konglomera ile başlar, daha sonra mavi-yeşil taban killeri gelir. Bunun üzerinde (B) damarı olarak adlandırılan ana damar vardır. Ana damarın tavanında killi marnlardan ibaret tavan serisi bulunur. Daha sonra kil ve marnlarla birlikte üst damar oluşmuştur. Havza genel olarak büyük çapta tektonik hareketlere maruz kalmadığından jeolojik yapı itibarıyla sakin bir görünümdedir. Tabakaların genel yatımı güneye doğru olup, 5-100’lik eğite sahiptir. Ana damarın kalınlığı ortalama 16 mt. Üst damar ise ortalama 10 mt. Kalınlığa sahiptir.
II.2. Temel Kayaları

Çalışma sahamızın temel kayalarını ofiolotik karışımıyla oluşan serpantinler oluşturmaktadır. Serpantinler diorit, anfibolit ve bilhassa ufak çapta kromit adeseleri ihtiva etmektedir. Çalışma alanının doğu, kuzey doğu ve kuzeybatı kesimlerinde görülmektedir. Herhangi bir mağmatik yataklanma içermeyen serpantinler, başlıca olivin, ortopiroksen, apinel ve az oranda da klinopiroksenden teşekkül etmiştir. Temel kaya serpantinlerinin yaşı daha önce önceki çalışmalara göre Kretase olarak tespit edilmiştir.
II.3. Yapısal Jeoloji

Seyitömer linyit havzası muhtemelen Alp orojenezi zamanında tektonik hareketlere maruz kalmıştır. Linyit yatağı genellikle kuzey-güney istikametinde uzanan ve atımları 10-60 mt. Arasında değişen faylarla bloklara bölünmüştür. Bu fayların en önemlisi Aslanlı – Ağızören köyleri istikametinde uzanan 20-60 mt. atımlı faylardır. Bu faylar havzayı Aslanlı ve Seyitömer olmak üzere iki bölüme ayırmaktadır. Havzanın en büyük atımlı fayı ise (150 mt. atımla) Bozcahöyük köyü üzerinden geçerek kuzey-güney istikametinde uzanan faydır. Ayrıca Türkmentepe eteğinden geçen ve Kütahya-Seyitömer karayoluna paralel uzanan 50-60 mt. atımlı fayla B damarı Türkmentepe’de mostra vermektedir. Küllüce tepe eteğinden geçen küllüce fayı ile eski Seyitömer köyünden başlayan Gülbektepe batısından geçen ve Dragline panosuna batıda sınır teşkil eden faylarda sahamızın önemli faylarındandı. Kömür havzasında görülen fayların bir kısmı kömür oluşum evresi boyunca, bazılarının ise kömür oluşumundan sonra geliştiği görülmektedir.

II.4. Yüzey ve Yer altı Suyu Durumu

Seyitömer linyit işletmesinde çeşitli tarihlerde sürdürülen ölçümler, yer altı suyu k****un 1166-1167 m.lerde olduğunu, yani kömürün üst seviyelerine ulaştığını göstermiştir.
Yüzeyden gelen suların killi seviyelerde birikmesini önlemek amacıyla çeşitli çalışmalar planlanmış ve bu amaçla meydana gelebilecek herhangi bir kaymayı önlemek için açık ocak içinde bu çıkış noktaları tespit edilerek özel kanallar ve borulama sistemleri ile biriken suları toplama havuzlara aktarmak suretiyle drene etme çalışmaları sürdürülmektedir.
III. 1. İşletme Kapasitesi ve Planlama

1960 yılında faaliyete başlanan Seyitömer’de yıllık 600.000 ton tüvenan linyit istihsali programlanmıştır. O tarihte çevre kasabalarının yakıt ihtiyacı ve Kütahya Azot Sanayii’nin 250-300 bin ton/yıl kabilini karşılamak için yeterli olan istihsal, Azot Sanayiinin tevzisine paralel olarak 1963-1968 yılları arasında 2.000.000 ton/yıl tüvenan linyit istihsali olarak yeniden projelendirilmiştir. Daha sonra piyasa ve Azot Sanayiine verilemeyen düşük kalorili kömürlerin değerlendirilmesi ve memleketin artan enerji ihtiyacının karşılanması gayesi ile Seyitömer’de 2-150 MW gücünde Termik Santral kurulması kararlaştırılmış, bunun için ihtiyaç duyulan 2.350.000 ton/yıl kömürle birlikte toplam kapasite 4.350.000 ton/yıl tüvenan linyit istihsal olarak belirlenmiş ve uygulamaya 1969 yılında başlanmıştır.

Elektrik enerjisi ihtiyacının her geçen gün artması ile Seyitömer’de 150 MW’lık üçüncü ünitenin kurulması ve mevcut yanıcı marnların değerlendirilmesi gayesiyle 1970 yılında işletmenin kapasitesi 5.000.000 ton/yıl tüvenan linyit ve 1.200.000 ton/yıl yanıcı marn istihsal iolacak şekilde genişletilmiştir.
Türkiyenin artan elektrik enerjisi ihtiyacı göz önüne alınarak Seyitömer’de Termik Santral’e 150 MW’lık dördüncü ünite ilavesi planlanmış, TKE ve TKİ yetkililerinin 10.07.1980 tarihinde tanzim ettikleri protokole göre; üretim kapasitesi 7.100.000 ton/yıl tüvenan linyit ve 935.000 ton/yıl yanıcı marn istihsali olacak şekilde tevsii edilmiştir. Dördüncü ünite 1989 yılında devreye girmiştir. Bu süre içerisinde projede öngörülen yanıcı marnların değerlendirilmesi çalışmalarında, yanıcı marnın gerek değişik seviyelerde çok farklı kalınlıkta bulunması ve gerekse çalışanlar tarafından gözle fark edilmesinin mümkün olmaması yüzünden hiç üretilememiştir. Daha sonra İ.T.Ü.’ne yaptırılan “Seyitömer Yanıcı Marnların Etüdü” adlı proje aynı tereddütler dile getirilerek yanıcı marnların varlığı dikkate alınmayarak proje yeniden gözden geçirilmiş, 935.000 ton yanıcı marn’a eşdeğer 600.000 ton tüvenan linyitin ilavesiyle yıllık kömür üretimi 7.700.000 ton’a çıkarılmıştır.
III. 2. Uygulama

Seyitömer’de işletme faaliyetlerine 1960 yılında havzanın en kuzey ucundan başlanmıştır. O günkü şartlarda piyasanın ve Tügsaş’ın ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmış hatta kömürün tanıtılması için çok özel gayretler gösterilmiştir.

Bu sektör için kullanılmayan üst damar kömürleri stoklanarak çok killi taban kömürleri ise yerinde bırakılmak suretiyle uzun süre istihsale devam edilmiştir. 1983 yılından itibaren TEK Termik Santraline kömür verilmeye başlanması ile taban kömürlerinin istihsaline kısmen geçilmiştir. Böylece iç döküm imkanı sağlanmıştır. Müessesenin TEK Termik Santraline kuruluşundan, 1991 yılı başına kadar programa göre 63.780.000 ton kömür vermesi gerekirken, fiiliyatta 9.438.000 ton noksanı ile 54.342.000 ton kömür sevk edilmiştir. Teshine ise, son 10 yıl içerisinde 6.000.000 ton civarında fazla kömür verilmiştir. Bütün bunların sonucu olarak 1991 yılına 3.074.000 ton tüvenan stok ve 17.491.000 ton üzeri açık olmak üzere toplam 20.565.000 ton istihsale hazır kömür devir etmiştir. 1991 yılı içerisinde değişen şartlar yeniden değerlendirilerek; piyasa kömür talebinin mevcut imkanlar çerçevesinde karşılanması ve iç döküm hızlandırılması için taban kömürlerinin istihsaline hız verilmesi yönünde çalışmalar yapılmıştır.
Buna göre;
TEK ......................................... 4.000.000 ton
Tügsaş + Teshin ...................... 1.800.000 ton
TOPLAM ........ 5.800.000 ton

Kömür üretimine karşılık;
Showel panolarından ............... 10.000.000 m3
Dragline ................................... 4.000.000 m3
TOPLAM.......... 14.000.000 m3
Dekapaj yapılacak şekilde 5 yıllık orta vadeli işletme projesi hazırlanmıştır. Bu durumda yılda hazırlanacak kömür miktarı yaklaşık 4.500.000 ton olup, kalan kısım (1.300.000 ton) hazır kömürden karşılanacaktır.

III. 3. Dekapaj

Müessesemizde açık maden işletmesi ile istihsal faaliyetleri sürdürüldüğünden, bu faaliyetler içinde dekapaj (toprak-kazı) faaliyetlerinin büyük önemi vardır.
Bu faaliyetler ana hatlarıyla delme, patlatma, yükleme, taşıma, dökme v eserme işletmelerini ihtiva etmektedir. Delme işi (9) inch çaplı delik makineleri ile gerçekleştirilmekte, deliklere (AN-Mazot) karışımı doldurularak patlatılmaktadır.
Kömür üzerindeki 35-60 metre kalınlıktaki örtü tabakası bu şekilde gevşetildikten sonra 10’ar metrelik dilimler halinde (10 yd3 kepçe kapasiteli) ekskavatörlerle kazılıp, (85-60) short tonluk toprak kamyonları ile kömürü alınmış veya kömürsüz alanlara taşınarak dökülmektedir. 1988 yılı Haziran ayından itibaren ise Seyitömer bölümü Gülbektepe mevkiinde dragline (70 yd3 kepçe kapasiteli) ile dekapaj sisteminin uygulanmasına geçilmiş olup, sahasın dragline hazır hale getirilmesi ekskavatör-kampon yöntemi ile yapılmaktadır.
Dekapaj faaliyetleri sonucu üzeri tamamen açılan kömür yine ekskavatör-kampon yöntemi ile kömür hazırlama tesislerine taşınarak, parça (+100mm) kısımları teshine, toz (-100mm) kısımları ise kömür kalitesine ve ihtiyaca göre Tügsaş’a ve Termik santrallere sevk edilmektedir.
Kömür taşımada (85-65) short tonluk damperli kömür kamyonları kullanılmaktadır. Yüklemede ise değişik kapasitelerde ekskavatör ve lastik tekerlekli yükleyiciler çalıştırılmaktadır.

İMALAT ATÖLYESİ

Müessesemiz Makine İkmal Şube Müdürlüğü’ne bağlı olarak işlevini sürdürmektedir. Beş bölümden oluşmaktadır. Bunlar, Kaynakhane, Metal İşleri, Torna, Tesviye ve Işıl İşlem bölümüdür. Şimdi bu bölümleri tanıyalım.
1. Kaynakhane Bölümü

1.1. Kaynak Makineleri:

• Doğru akım makineleri (Jeneratörlü redresörler)
• Dalgalı akım makineleri (transformatörlü)

1.2. Kaynak Avadanlıkları

a. Kaynak odası ve bölmesi
b. Kaynak masası
c. Kaynak çekici ve fırçası
d. Maske, eldiven, önlük gibi koruyucu malzemeler
e. Kıskaç, pense gibi tutma elemanları
f. Malzeme bağlama kalıpları
1.3. Kullanılan Elektrotlar

a. Rutil elektrotları
b. Demir tozlu elektrotlar
c. Asit türü elektrotlar
d. Selülozik elektrotlar
e. Bazik elektrotları
f. Sert dolgu elektrotları
g. Bölüm elektrotları
h. Kesme elektrotları
i. Alüminyum elektrotları
1.4. Elektrotların Kavrulması

Fırında yapılmaktadır.

1.5. Kullanılan Kaynak Ve Kesme Yöntemleri

• Oksi-gaz kaynağı
• Elektrik ask kaynağı
• Doldurma kaynağı
• Sert lehimlere

1.6. Kesme Yöntemleri

• Oksijen ile kesme
• Elektrik askı ile kesme

2. Metal İşleri Bölümü

2.1. Bu Bölümde Yapılan İşler

Bu bölümde saç bükme işlemleri, profil ve köşebentlerin hazırlanması, soba ve soba borusu imalatı, bant yolu traverslerinin imalatı, kasa veya dikdörtgen kesitli büyük depo imalatları vb. işlemleri yapılmaktadır.
2.2. Bu Bölümdeki Tezgahlar Şunlardır

• El testeresi: Küçük metal malzemenin kesilmesinde kullanılır.
• Üniversal testere tezgahı: her tür metal malzemelerin kesilmesinde kullanılır.
• Daire testere tezgahı: Genellikle profil ve köşebentlerin seri bir şekilde kesilmesinde kullanılır.
• Giyotin masa: Saç kesme işleminde kullanılır.
• Elle kumandalı kenar bükme makinesi: Kapasitesi: 12x2500 mm.
• Elle çalışan silindir makinesi.
• Hidrolik pres: Parça düzeltme ve sıkı çakma, sökme işlemlerinde kullanılır.

3. Torna Bölümü

Bölümde toplam 8 adet torna tezgahı vardır.
3.1. Torna Tezgahı

Kendi ekseni etrafında dönmekte olan sağlam bağlanmış iş parçası üzerinden gereğine göre bir kesici alet yardımıyla talaş kaldıran makinelerdir.
3.2. Bölümde En Çok Yapılan İşler

• Boyuna tornalama
• Alın tornalama
• İki punto arasında tornalama
• Delme, havşalama ve delik büyütme
• Tornada eğeleme, parlatma
• Tırtıl çekme
• Konik çekme
• Vida çekme
• Yay sarma vs. işler yapılmaktadır.

3.3. Bazı Tezgahların Özellikleri

Cinsi Markası Yaptığı İşler ve Kapasitesi
Torna tezgahı VDF İki punta esası: 3000 mm, max. Çap ø 750 m
Tas İki punta esası: 3000 mm, max. Çap ø 500 m
Metal İki punta esası: 2000 mm, max. Çap ø 500 m

4. Tesviye Bölümü

4.1. Bu Bölümde Yapılan İşler

• Eğeleme işlemleri
• Raspalama
• Markalama
• Delme
• Kılavuz, pafta çekme
• Rayba çekmektir.

4.2. Tesviye Bölümünde Kullanılan Tezgahların Bazıları Şunlardır

• Planya Tezgahı: Atölyede 4 adet mevcuttur. Düzlem yüzeylerin işlenmesinde kullanılmaktadır.
• Freze Tezgahı: Düzlem yüzeyler, latmalı yüzeyler, çeşitli profildeki kanallar, silindirik iç ve dış yüzeyler, vidalar, dişli çarklar vb. Atölyede 2 adet bulunmaktadır.
• Silindirik Taşlama Tezgahı: Atölyede 1 adet vardır. Silindirik yüzeylerin taşlanmasında kullanılır. İki punta arası 1000 mm’dir.
• Kalıpçı Presi: 1 adet mevcuttur. Kapasitesi 25 tondur. Strok 5-60 mm, masa 560x350 mm.dir.
• Matkap: Değişik ebatlarda 5 adet mevcuttur. Delme işlemlerinde kullanılmaktadır.

5. Isıl İşlem Bölümü (Tavlama – Sertleştirme)

5.1. Tavlama

• Normalizasyon tavlaması.
• İri tane tavlaması
• Yumuşatma tavlaması
• Difüzyon tavlaması
• Yeniden kristalleşme tavlaması yapılabilmektedir.