Bakteri

BAKTERİ

Küre veya Elips Şeklindeki Bakteriler (kokkuslar):
Bu gruptaki bakteri hücreleri küre, elips (oval), az çok basık yaklaşık olarak 0,6-1,5µm boyutlarındadırlar. Tek veya koloni halinde yaşarlar. Çok azı müstesna genellikle kamçısızdırlar. Çoğunlukla karakteristik özellik gösterirler. Aynı düzlemde bölünerek uzun zincirler oluşturan koklara streptokok, birbirlerinden ayrılmayarakikişer ikişer bir arada duranlara diplokokadı verilir. Diplokoklar tür özelliğine göre kısa eksenli (Neisseria genusu) veya uzun eksenleri ile (Streptococcus pneummaniae) yan yana gelecek şekilde durabilirler.

Koklar, ardışık olarak birbirlerine dik iki düzlemde bölündüklerinde dörder bir arada kalarak (Sarcina genusu); üç düzlemde düzensiz bölündüklerinde üzüm salkımı biçimini andıran kütleleri oluştururlar (Stafilokoklar). Streptokok, stafilokok ve sarcina aynı zamanda cins adıdır. Neisserialar diplokok görünümdedirler. Streptococus pneumoniae, mum alevi veya oval biçimli kokların yaptığı zincirler şeklindedir
Koklar birbirlerine dik üç yöndeki yüzeyler boyunca ,düzenli olarak ürediklerinde ve birbirlerinden ayrılmamaları sonucunda balya şeklini alırlar. Buna örnek sarcinae’leri verebiliriz (şekil 1).
a) Tek hücre halinde ise Monococcus (Mikrococus)
b) Çift hücre halinde ise Diplococus , Neisseria
c) Dörtlü yapılar (tetrat) halinde ise Tetracocus, Gaff kya
d) Uzun ipliksi(zincir)koloniler halinde ise Streptococus
e) Üzüm salkımı şeklinde ise Staphylococus
f) Küp (paket) şeklinde ise Sarcina

Şekil 1. Küre şeklindeki bakteri tipleri Diplococus Streptococus, Tetracocus , Staphylococus

Çubuk Şeklindeki Bakteriler:
Uzun veya kısa çomak şeklinde bakteriler olup uçları yuvarlak, küt veya ince olabilir. En yaygın bakteri şekli çubuk (çomak) olup Bacillus adını alır. Enleri 0,5-2 µ uzunlukları genellikle 1-5 µ arasında değişir. Bununla beraber, enleri 10-16µ ve boyları 40-50 µ hatta daha büyük olanlarda vardır. Tek veya koloni oluşlarına ve spor meydana getirip getirmediklerine göre değişik tiplere ayrılırlar. Basiller kısa eksenleri boyunca tek hücrelerden uzun zincirler yapmış hücrelere kadar herhangi bir düzende görülebilirler (şekil 2). Kokların tersine basil zincirlerin biçimi, onları tanımlayan karakteristik özelliklerini oluşturmaz. Bazı basiller çok kısa olup kokobasil adını alır.

Düzgün basil, streptobacil tek tek, zincir halinde; Kokobacil eni, boyuna yakın, elipsoid basiller (Kokobasil iki formun ara şeklidir ve düzenli ve düz silindir şeklinde yada hafif eğri görünümde olup boyu enine yakın yapıdadır); Difteroid basil uç ve ortaları şişkin görünümlü; Fusiform basil ,uçları sivri, iğ (mekik) görünüşlü basillerdir. Cornybacteriumlar bölündükten sonra bir uçları birbiriyle temasta kalıp X,V,L,Y, el parmakları, Çin harfleri, çit gibi gruplar halinde görülürler. Lepra basili ise sigara paketi gibi yan yana sıralar oluşturur. Uzun iplik şeklindeki bakteriler Flamentlerdir
Spor meydana getirmeyenler; Salmonella, Bacterium
Spor meydana getirenler; Bacilus , Closteridium
İpliksi olanlar; Leptothrix

Uzun ipliksi koloniler halinde olanlar; Haemophilus

Şekil 2. Çubuksu bakteri

Spiral Şeklindeki (Kıvrık) Bakteriler:

Spriral,helezoni, burgu şeklinde veya yılankavi kıvrılma gösteren kısa veya uzun bakterilerdir (şekil 3). Kamçılı veya kamçısız olabilirler. Spiral bakteriler genellikle şu guruplara ayrılarak incelenirler

Vibriolar:
Vücutları sert ve kıvrık olup,virgüle benzer,vibrionun hareketi polar bir tek flajella ile sağlanır,aerob mikroorganizmalardır.

Spiriller (Spirillum):
Tek kıvrımlı, sarmal şekilli bakterilerdir. Sert yapılıdırlar, eğilip bükülmeyen flajellalarda hareket ederler ve kolay boyanan anaerob bakterilerdir

Spiroketler:
Spiral şekilli (birden fazla kıvrımlı)kendi üzerine katlanabilen mikroorganizmalardır. Spiroketler aksiyel filamentleri sayesinde yer değiştirici (ileri-geri) burgu biçiminde ve yılan vari olmak üzere 3 türlü hareket ederler. Bu gurupta 3 ayrı cins bulunur
i.) Borrelia
Geniş ve düzensiz kıvrımlı,güç boyanan mikroaerofil bakterilerdir.
ii.) Treponema
Sık ve düzenli kıvrımları bulunan ,güç boyanan aerop spiroketlerdir.
iii.) Leptospiria
Sık ve küçük kıvrımlı , zor boyanan aerob mikroorganizmalardır.

a) Kısa virgül şeklinde (bir devirden az kıvrık); Vibrio
b) Birden fazla kıvrık; Spirillum
c) Helezoni (Spiral); Treponema
d) Yılankavi; Borrelia

A

B

Şekil 3. Spiral (kıvrık) bakteri tipleri : A.Spirochaeta, B.Leptospira,

Pleomorfik şekiller: Bakterilerde görülen, geçici yada sürekli olabilen şekil değişiklikleridir.







İnvolüsyon şekilleri: Ortamın osmotik basıncındaki, pH’ındaki değişiklikler, metalik iyonlar, antibiyotikler, diğer kimyasal etkenlere bağlı olarak meydana gelen ipliksi yada şiş görünümlü yozlaşma şekilleridir.
Bakterilerin çoğu bu saydığımız küre çubuk veya spiral şeklindeki bakterilerin oluşturduğu gruplardan birine girer. Ancak bazı bakteri şekillerini bu guruplardan birine dahil etmek zordur. Örneğin:
Mycoplasma’larda tek bir özgün şekilden bahsetmek olanaklı değildir. En sık rastlanan şekilleri kokoid hücrelerdir. Bunun yanı sıra uzun ipliksi şekiller veya yassı diskler olarak ta bulunabilirler
Chlamydia, çok küçük (0,3-1µm) kok şekilli bakterilerdir.
Rickettsia, kısa (0,3-1µm)kokoid çomaklardır.
1. Üzüm salkımı şeklinde koklar (Stafilokoklar)
2. Zincir şeklinde koklar(Streptokoklar)
3 .Diplokoklar (Neisseria)
4. Kapsüllü diplokoklar (Pnömokoklar)
5. Düzgün çomaklar (örn. Enterobacteriae)
6. Corynebacterium (ucu şişkin çomaklar)
7. Sivri uçla sonlanan çomaklar (Fusobacterium)
8. Kıvrık çomaklar (Vibrio)
9. Spiral şeklinde kıvrımlı çomaklar (Spirillum, Spiroketler)
10. Sporlu bakteriler (Bacilus, Clostridium)
a) Merkezde spor
b) Terminal spor
c,e) Terminal ve hücrenin enine geniş spor
d) Merkezde spor,hücrenin eninden daha geniş eni olan
11. Serbest sporlar
12. Peritrih kirpikli bakteri
13. Lofotrih kirpikli bakteri
14. Monotrih kirpikli bakteri

YARARLI BAKTERILER
Bakteri ismini duydugunuzda akliniza nasil bir canli türü geliyor? Elbette birçogumuzun aklina bu isim duyuldugunda mikroplar, hastaliklar ve uzak durulmasi gerekilen küçük yaratiklar gelmektedir. Ancak bunun yaninda yine birçogumuz hergün mutfagimizi, banyomuzu sterilize etmek için ugrasirken yok ettigimiz milyonlarca bakteri türünün hayatimizdaki olmazsa olmaz dedirtecek faydali özelliklerinden de bihaberiz. Aslinda iste bu monera aleminin küçük canlilari olan bakteriler olmasaydi, ne dünya simdiki oldugu gibi olabilirdi ne de insanlar simdi göründükleri gibi olurdu. Dünyamizin bu mikroskopik canlilari sadece insandaki bazi zararli canlilari öldürmekle kalmaz, dünyamizin üzerine kuruldugu kimyasal döngülerde de önemli yerler edinirler.
Bakterilerin en önemli faydasi olarak dünyamizda biriken artik maddelerin ana biyolojik monomerlerine ayristirilmasi olarak gösterebiliriz. Eger çürükçül bakteriler olmasaydi ölü insan bedenleri ve canliligini yitirmis bitki parçaciklari öldükleri bedende kalacaklardi ve bunlarin ana organik maddelere dönüsümü olmayacakti. Böylece karbon döngüsünün önemli bir parçasi yerine getirilmemis olacakti. Bu çürükçül bakteriler yaptiklari bu parçalama islemiyle ayni zamanda topraklari da beslerler ve verimli hale getirirler.
Bazi bakterilerin çürütücü göreviyle dogaya katkilarda bulunmasinin yaninda kimi bakterilerde asi veya antibiyotik olarak tip sektöründe insanlara daha saglikli bir hayat sunmak için kullanilirlar. Bilindigi üzere öldürülmüs veya zayiflatismis bakteriler insan vücuduna enjekte edildiginde, vücut bu bakterilere karsi antikor üretmeye baslar ve bu zayiflatilmis veya ölü olan bakterilere karsi bir üstünlük saglar. Bu olaya tip alaninda bagisiklik denmektedir. Vücut güçsüz bakterilere karsi benzetme yerindeyse bir antreman yapmis olur ve güçlü, saglam bakterilerle karsilastiginda nasil davranmasi gerektigini ögrenmis olur. Bildiginiz gibi günümüzde de tetanoz olsun verem olsun bir çok hastaligi önlemek için çok çesitli bakteriler kullanilir ve bir önlem olarak sayilirlar. Yine benzer sekilde bazi bakteriler de yine tip sektöründe antibiyotik yapiminda kullanilirlar. Streptomycin adi verilen bir bakteri türü Bacitracin,Polymyxin, ve Erythromycin adi verilen antibiyotikler üretmektedir ve bu antibiyotikler hastalik önleyici olarak çok zaman insanlar tarafindan kullanilmaktadir.
Bakteriler kimi zamanda besin yapiminda sikça kullanilmaktadir. Birçok bakteri türü fermantasyon adi verilen süreç sonucunda kimyasal degisikliklere sebep olmaktadir. Örnegin peynir ve yogurt bu tür kimyasal degisikliklerin sonucu ortaya çikmis yararli besinlerdendir. Ayrica yine Clostridium bacterium adi verilen bir bakteri türünün fermantasyonu süreci sonunda ortaya çikan bütül alkol ve asetone kimya sektöründe çok kullanilan degerli kimyasal maddelerdendir. Yine benzer sekilde insan kaninin plazmasinda bulunan Dextran adli yararli bir madde de yine Leuoconostoc adli bir bakteri tarafindan yapilmaktadir. Saymakla tükenmeyecek faydalari olan bakterilerin son bir yararindan da bahsetmek gerekirse, bazi bakteri türleri bazi hayvanlarin bagirsaklarinda özellikle selülöz sindiriminde kullanilmaktadir ve bu selülözün karbonhidratlarin temel tasi olan glikoza indirgenmesini saglar ve böylece hücreler için gerekli olan enerji de bulunmus olur. Aslinda hep kafamizda zararli yaratiklar olarak yer edinmis olan bakterilerin faydalari sayilacak gibi degildir ama bu kadari bile insanlari sasirtmaya yetmektedir. Bizim zararli olarak nitelendirdigimiz bu monera aleminin nerdeyse 1 mikrondan küçük bu savasçilari, bizim onlari zararli ve yok edilmesi gerekilen küçük yaratiklar olarak nitelendirmelerimize aldiris etmeden hep bizim yararimiza çalismaktadirlar ve ileride de bizim emrimizde çalisacaklardir; her ne kadar biz onlarin faydalarin farkinda olmasak da...

[AyTeK54]

teşekkürler...