HASTALIĞIN TAŞIYICILARI VE YAYILMASI
Karaağaç ölümü hastalığının taşınmasında Scolytus scolytus (Fabr.), S. multistriatus (Marsch.) ve Hylurgppinuş rufipens (Eichhofı.) adlı kabuk böceklerinin rolü çok büyüktür.Mantar ayrıca toprak içinde kökleri sağlam ağaçlara temas eden hasta ağaçlardan da kök kaynaşması ile geçebilmektedir. C. ulmi sporları su, nadiren hava ile, ekseriya böceklerle taşınır.Bunların yanında az da olsa omurgalı hayvanlar ve kuşlarla da sporlar taşınabilir. Ayrıca taşınan tomruk ağaç malzeme, araç ve gereç vb. ile taşınması da mümkündür.
Karaağaç kabuk böceklerinin hem beslenme hem de üremeyi yalnız canlı karaağaçlarda çoğunlukla bunların ince sürgünlerinin çatal yerlerinde olur. Üreme yiyimi ise yumurta bırakmak ve genç erginler meydana getirmek için yapılır. Üreme yiyimi yapılan yerler arasında; (1) Kuraklıktan şiddetle zayıflamış canlı ağaçlar. (2) Hastalıktan süratle ölmüş veya son zamanlarda kesilmiş karaağaç ****u sayılabilir. Fakat böcek populasyonu büyük olduğu zaman, üreme yerleri çeşitli olabilir. Buna karşılık çok iyi gelişme şartlarındaki ağaçlar nadiren üreme yeri olarak seçilir (Sümer,1984).
2.4.1. BÖCEĞİN BESLENME YİYİMİ
Kabuk böceği erginleri, karaağacın bütün vejetasyon devresi boyunca canlı ağaçlarda beslenirler. İlkbaharda karaağaçların tomurcuk uyanması sırasında bunların erginleri kışlamış bulunan lavralardan çıkmaya başlar. Birinci uçma zamanı mayıs, ikincisi ağustos ayına rastlar. Sıcaklığa bağlı olarak, ilkbahar ve yazın tam bir generasyon için gerekli zaman 35-4-5 gün arasında değişir (Sümer,1984)
Böceklerin çoğu, erginler olarak çıktıkları yerlere en yakın canlı karaağaçlarda beslenme yiyimi yaparlar. Böcek populasyonunun fazla olduğu yerlerde beslenme yapan böcekler ağaçlardan birçok ince sürgünü budayabilirler. Beslenme yiyimi zararları, ağaç tepesinin dış tarafındaki sürgün çatallarında çok fazladır. Bazen tepenin iç kısımlarında da bu zararlar meydana getirilir (Sümer,1984).
Beslenme yiyimi yapan böcekler, karaağaç ölümü hastalığına sebep olan mantarı vücutlarının üzerinde veya içinde taşıdıkları zaman canlı ağacı hastalandırmış olabilirler. Bu mantarlarla bulaşmış olan böceklerin, hastalığı sağlıklı ağaçlara bulaştırma ihtimali birçok faktöre bağlıdır.Hastalığın kontrolünde faydası olan iki faktör şunlardır: Beslenme yiyimi zamanı ve üzerinde beslenilen sürgünün yaşı.
İlkbahar ve yaz başlarındaki beslenme yiyimi, hastalıkla etkilenme bakımından önceki ve sonraki zamanlardakinden çok daha ciddi sonuçlar doğurur. Çünkü bu zamanda ilkbahar ****unda bulunan uzun traheler açık ve fonksiyon görür durumdadır. Bu traheler kabuk yüzeyine o derece yakındır ki burada bulunan kabuk böcekleri tarafından parçalanırlar. Bu uzun, aktif ilkbahar trahelerinin içine dahil edilen mantarın sporları, bütün ağaç organlarına hızla taşınır.
Yaz içerisinde daha sonra oluşan ****un traheleri nisbeten kısadır. Yaz ****unun bu kısa traheleri içine dahil edilen sporlar Tutana yavaş ve daha kısa mesafelerde hareket ederler.Bu suretle, geç meydana gelen bulaşmalar, nadiren ciddî zararlara sebep olan mevzi hastalanmalara yol açarlar.
Uzun ilkbahar traheleri, içinde bulunan sene oluşmuş olan sürgün çatallarına kadar nadiren uzanır. Bu yeni gelişen kısım içinde böceklerin beslenme yiyimi genel bir hastalık ve ölüm sonucu doğurmaz. Halbuki, böceğin ilkbahar ve yaz başlarında bir veya daha yaşlı sürgünlerin çatallarında-ki beslenme yiyimi çoğunlukla şiddetli bir hastalıkla sonuçlanır (Sümer, 1984). |