Ne ki, bu arseniğin etkisini neden yüzyıllarca göstermeyip te, gümüş cevherinin siyanürle işletilmesini beklediğinin açıklanmasına yanaşan, pek yok. Oysa, kanser yaratıcı yanı çok iyi bilinen inorganik arseniğin altın işletmeleri çevresindeki yeraltı suyu ve havada asılı parçacıklarda nasıl zenginleştiği yakın zamanda yapılan birçok sempozyum ve workshopta sunulan çok sayıda bildiri ile örnekleniyor.
İnorganik arsenik doğada özellikle arsenopirit minerali şeklinde ve çok yaygın bulunuyor. Buysa, oldukça duraylı; pek çok çözücüden etkilenmiyor; ortamın asitliği ya da bazikliği onu parçalayamıyor. Bir tek zaafı var, nitrik asitle hızla çözülüyor.
Açık ortamlarda kullanılan siyanürün ise, ortam çok bazik değilse HCN şeklinde hızla atmosfere salındığı ve yarılanma ömrünün de laboratuar deney sonuçlarına göre, 9 ay dolayında olduğu bildiriliyor. Bu gaz, ya doğada ultraviyole ışınının etkisi ile yavaş yavaş, ya da Bergama’daki tesiste kurulan siyanür giderme tesislerinde hızla parçalandığında amonyak ve nitrit salınıyor, doğaya. İşte, Gümüşköy yöresinde o güne değin duraylı kalabilmiş olan arsenopiritin artık hızla çözülüp arseniğini çevreye salabilmesi için gerekli saldırgan kimyasallar bunlar, nitrik asite dönüşebilen gazlar!
Son birkaç yıl içinde kanser yapıcı arseniğin doğada serbest kalmasında altın işletmeciliği; özellikle de, siyanürün parçalanması sonunda çevre atmosferde azot oksitlerin çoğalması ve yağışlar sonunda, doğada çok duraylı olan arsenopiriti parçalayan nitrik asit zenginleşmesine neden oluşu konusuna daha çok ilgi gösterilmeye başlandığı görülüyor. USGS’in su kalitesine ilişkin çalışmaları kapsamında bir de Arsenik Çalışma Grubu var. Bu grubun web sayfasında da; Avrupa Komisyonu’nun “Orta ve Doğu Avrupa’da Arseniğe Maruziyet ve Kanser Riski” üzerine başlattığı projede de, BM Dünya Sağlık Örgütü’nün konuya ilişkin olarak başlattığı çalışmalarda da, başkalarında da artık kanser yapıcı yanı ile çok sakınılan arseniğin doğaya yayılmasının örnekleri arasında maden ve özellikle altın işletmelerinin çevresi de öne çıkmaya başladı. Son üç yıl içinde bu konuda yapılan workshop ve sempozyumlara sunulan bildirilerin içinde altın madenlerinin çevrelerine ilişkin olanların oranı oldukça büyük. Bazı şeyler yeni yeni ortaya çıkıyor! |