Çelikte Krom
Katık elemanı olarak çeliklere en fazla katılan elemandır. Kuvvetli karbür teşkil eder. Çelikteki karbonla birleşerek ok sert olan krom karbür meydana getirir. Krom çeliğin dönüşmesini yavaşlatır. Dönüşme hızının düşük olması nedeniyle kromlu çelikler daha fazla ve çekirdeğine kadar sertleşir. Krom çeliğin ince kristalli olmasını sağlar. Krom çeliklerin akma direncini, dayanımını ve sertliğini önemli derecede yükseltir. Yüksek aşınma mukavemeti verir ve kesme özelliğini artırır. %13’ e kadar krom katılmış çelikler takım çeliği olarak kullanılırlar.
Krom çeliklerin manyetik özelliğini yükseltir ve içerisinde %3 kadar krom bulunan çelikler süreli mıknatıs yapımında kullanılırlar. %1 oranına kadar kromlu yüksek karbonlu çelikler suda sertleştirilirler. Kromlu çelikler makine işçiliklerine tabi tutulmadan önce yumuşatma işlemine tutulurlar. Yüksek kromlu çeliklerde krom karbürün erimesi için sertleştirme sıcaklığında uzun müddet tutulmalıdır. Kromlu çelikler dövme ve ısı işlemlerine karşı hassastırlar. Dikkatle işlenmelidirler.
Çelikte Krom-Nikel
Nikelin çeliği sünekleştirdiği ve içeri sertleşmesini artırdığı, kromunda karbür yapıcı olduğu ve bundan ötürü çeliğe yüksek sertlik verdiği bilinmektedir. Bu yüzden krom-nikelli bir çeliğin özellikleri bu iki ana maddeden, krom ve nikelden biri ile alaşımlı çelikten daha üstündür. Krom-nikel çeliklerine ısıl işlem yapılırken dikkat edilmelidir.
Çelikte Krom-Manganez
Krom-manganez çelikleri takım çeliği ve yapı çeliği olarak kullanılır. Yapı çeliği olarak ileri sürülmelerine sebep krom-nikel çeliklerinin pahalı olmasıdır. Bilindiği gibi manganez çeliğe nikelin yaptığı aynı etkiyi yapar. Bu sebepten manganez bir çok hallerde nikelin yerini tutar. Gerçektende krom-manganez çeliklerine tretman yapılınca krom-nikel çeliklerindeki dayanım değerlerine erişilir fakat uzama biraz düşük kalır.
Yüksek alaşımlı krom-manganez çelikleri pasa ve asitlere karşı ortam ve yüksek sıcaklıklarda iyi dayanıklılık gösterir.
Çelikte Silisyum
Çeliklerin oksitini alan bir elemandır. Yabancı maddeleri çelik üzerinde toplayarak cüruflaştırır ve dışarıya atılmasını sağlar. Normal olarak çelikte %0,3’e kadar silisyum bulunur. Özel maksatlar için çelik içine %6,5 kadar silisyum katılabilir. Silisyum çeliğin dayanımını ve akma sınırını yükseltir. Silisyum çeliklerin kritik soğuma hızını düşürür. Bu sebeple silisyumlu çelikler çekirdeklerine kadar sertleşirler. Silisyum çelikleri silisyum miktarı arttıkça daha da dokulu olur.
Silisyum çelikleri genel olarak yapı, ıslah ve yay çelikleri olarak kullanılırlar. Yay çeliklerinde %1-2 Si ve %0,4-0,7 C vardır. Yay çeliklerinde manganez bulunduğu taktirde daha iyi sonuç alınır. % 0,5-1,5 Si , %0,5-1 kromlu çelikler de iyi kaliteli yay çelikleridir.
Yüksek silisyumlu çelikler % 14 kadar silisyum ihtiva ederler ve kimyasal etkilere direnci yüksek olurlar. Dövülerek biçimlendirmeye elverişli değildirler.
Kolay mıknatıslanıp, mıknatısıyetini kaybettiği için %4 silisyum ve %0,1 karbonlu çelikler endüvi, transformatör ve jeneratör yapımında kullanılır.
|