İkinci Düzce Ayaklanması (8 Ağustos-3 Eylül 1920)
Birinci Düzce ayaklanmasını bastıran kuvvetlerin bir kısmı Yozgat ayaklanmasını bastırmak için, düzenli ordu birlikleri de 22 Haziran'da başlayan Yunan saldırısını durdurmak için cepheye gitmek üzere Düzce'den ayrıldılar. İngiliz ve Yunanlıların Adapazarı yöresinde birlikte hareketleri, İstanbul Hükümeti'nin yeni kışkırtmaları ve ulusal kuvvetlerin uzaklaşmış olması üzerine 300 kişilik asi Düzce'yi işgal ettiler. Bunlar Kuva-yı Milliye'nin Çerkez ve Abazaları yok edeceklerini kadın ve kızları "Cariye" yapacakları propogandası ile ayaklandılar ve çevre halkı yeniden kışkırttılar. 27 Ağustos'ta ulusal kuvvetler tarafından yenildiler ve 23 Eylül'de de ayaklanma tamamen sona erdi. Fakat buradaki bazı hainlerin Yunan ve İngilizlerle işbirligi uzun süre sürdü.
Yenihan'da Postacı Nazım Ayaklanması
Bu arada, Yenihan da Postacı Nazım ve Çerkez Kara Mustafa'nın ayaklanmasi, Halife ve Padişah adına genişlemiş ve yayılmıştı. 14 Mayıs'ta 700 kişilik bir asi grubu halkı isyana kışkırttılar. Yakınlarda bulunan Sivas ve Tokat'ta yeterli askeri kuvvet yoktu. Bu sebeple ayaklanma Sivası tehdit edecek duruma geldi. Asilei Zile'ye de saldırdılar. Zile Kalesi'ne çekilmiş olan askeri birlikler, halkın asileri desteklemesi sebebiyle teslim oldular. Ayaklanmayı Beşinci Tümen bastırmakla görevlendirildi. M. Kemal Paşa, gönderdiği emirde, suçsuz olanların kasabayı terketmelerini ve ulusal kuvvetlere sığınmalarına izin verilmesini, bu çağrıya uyulmazsa kasabanın topa tutulmasını bildirdi. Komutan kasabada 2.400 kişinin bulunduğunu, evlerin ahşap olması sebebiyle bu emri bir süre uygulamadı. Fakat verilen sürede asiler teslim olmayınca kasabayı topa tuttu ve 12 Haziran'da Zile asilerden temizlendi.
Yozgat'ta Çapanogulları'nın Ayaklanmaları (15 Mayıs-21 Ağustos 1920)
Ayaklanmalar B.M.M.'nin otoritesine karşı büyük bir yangın gibi yayılıyordu. Düzce-Bolu'da çıkan ayaklanmalar sürerken Yozgat yöresinde de ayaklanmalar başladı. Burada yaşayan Çerkezler Osmanlı Hanedanı'na bağlılıklarının etkisi sebebiyle, daha başından beri Ulusal Mücadele'ye karşı hoşnutsuz idiler. Fakat yine de ayaklanmanın patlak vermesinde en önemli etken Osmanlı Hanedanı'na bağlı Çapanoğulları'nın kışkırtıcıliğı oldu. Yozgat Mutasarrıfı Necip Bey, Heyet-i Temsiliye'nin emirlerini dinlemiyordu. Mutasarrıf, Allah'dan, Padişah'dan ve onların kanunlarından başka birşey tanımayacağını bildirmişti. Ankara'da Meclis'in toplanmasını da Padişah'ın arzusuna ve kanunlara aykırı olduğunu ileri sürerek Ankara'ya telgraf göndermişlerdi. Mayıs ayı ortasından itibaren Çapanoğulları tarafından ayaklanma hazırlıkları yapıldığı duyuldu ve Kuva-yı Milliye burada önlem almaya gerek gördü. Antep'te bulunan KıIıç Ali Bey 80 kişilik bir birlikle Yozgat'a getirildi ve Çapanoğulları gözetim altinda tutulmaya çalışıldl. Ancak Vali Yahya Galip Bey bu önlemleri yerinde bulmadığı gibi Çapanoğulları'nın evlerine konan nöbetçileri de kaldırdı. Fakat Ankara tutuklanmalarını isteyince, Mutasarrıf kaçmalarına fırsat verdi. Çapanoğulları'ndan Celal, Edip, Salih, Halit Beyler yörenin azılı eşkiyasından Aynacıogulları ve Deli Ömer'i yanlarına alarak ayaklandılar. 14 Haziran'da Yozgat'ı işgal ettiler. 23-24 Haziran'da Boğazlıyan da asilerin eline geçti. Ayaklanmanın bu kadar kuvvetlenmesi üzerine, mezhep kışkırtıcılığı propogandaları yaygınlaştı. Tehlike gittikçe büyüyünce, Çerkeş'de bulunan Refet Bey hemen Çankırı'ya yollandı. Cerkez Ethem, M. Kemal, Fevzi Paşa'lar ve İsmet Bey ile görüştü. Ankara'nın elinde yeterli kuvvet olmadığını gören Ethem, Paşalara karşı tehdit dolu bir şekilde konuşup, sert biçimde eleştirdi. Fakat ayaklanmayı bastırma önerisini kabul etti. O yokken Batı Cephesi sorumluluğunu Fevzi Paşa yüklendi.
Ayaklanmayı bastırmak üzere Genelkurmay Başkanlığı'nca 19 Haziran'da görevlendirilen Ethem, 23 Haziran'da Yozgat'a geldi. Ulusal kuvvetlere karşı silah kullanan Ermenileri de cezalandırdı. 25 ve 27 Haziran'da asiierle yapılan çatışmada, asiler büyük kayıp verdiler ve dağıldılar. Suçlular sert şekilde cezalandırıldılar. Alevi dedesi Galip Dede, asi olduğu halde cezalandırılmadığı için, asilerin bundan sonra Alevileri aldatmaları mümkün olmadı. Galip Dede, bütün gereksinimini sağladığı 400 kişilik bir kuvveti Kuva-yı Milliye'nin emrine verdi.
22 Haziran'da Yunan saldırısının başlaması üzerine Ethem Bey çağırıldı. Ayaklanmanın elebaşılarının yakalanmadan Ethem kuvvetlerinin geri çağırılması, af edilmiş olan bir çok asinin fırsat bulmasına yol açtı. 500 kişi 5-6 Eylül gecesi Kuva-yı Milliye emrinde çalışmayacağını söyleyerek birliklerini terk ettiler. Bunun üzerine asiler de çevrede ayaklandılar. Asiler Amasya ile Tokat arasında yağmaya başladılar. Kırşehir'in bazı köylerinde de jandarmaya karşı direnme görüldü. Bunun üzerine Eskişehir'de bulunan "İkinci Kuva-yı Seyyare" (Ethem Kuvvetleri) ayaklanmayı bastırmakla görevlendirildi. Asilerle yapılan savaşlar kazanıldıysa da kökleri kazınamadı. Küçük gruplar halinde soyguna devam ettiler. 19 Ekim'de Akdağmadeni'ni bastılar. Fakat zamanla güçleri azaldı ve 30 Aralık 1920'den sonra dağıldılar. |