Yünün İnce Yapısı ve Görünümü
Yün; koyunun derisi içindeki follicle isimli,sac gibi bir organdan gelişir. Follicle ağzı, hayvanın derisinde ince bir boşluk oluşturur ve yün sac’ın temelindeki gelişim noktasından geçerek gelişir.
Genç yün lifleri, bir noktaya gittikçe incelen bir ipucuna sahiptir. Lifin en üstteki derisi ölü maddelerden oluşur, esas olarak keratin, ten ve boynuz, tüy, tırnakların yapıldığı maddeye benzer proteinden oluşur. Follicleri kaybettiğinde, fiziksel şeklini sadece bir kez değiştirme şansı yoktur, ince, keratin çubuk kesilirse, o kesik kalır, eski halini alamaz.
Lif sadece homojen bir çubuk değildir, fakat selülozik bir temel üzerinde kurulan kompleks bir yapı içerir.
Yün lifinde 4 ayrı bölge vardır. Dışarıdaki, dış kılıfı oluşturan ince bir zardır. Alttaki ise hücrelerden meydana gelen bir tabakadır. Bu tabakayı da karteks takip eder. merkezinde ise boş bir çukur veya medulla vardır.
1) Dış Kılıf: Dıştaki tabaka, 100A kalınlığındadır. Suyu uzaklaştırır, fakat su buharını mikroskobik gözeneklerden geçirir.
2) Pul – Zar tabakası: Bu tabaka, dış tabakayla birlikte, lifin kutikulasını oluşturur. Lifi kaplayan; epithelilal pulları diye adlandırılır. Düzensiz pullar ve boynunu oluşturur. Pullar lifin ucuna doğrudur ve bir ev çatısındaki tuğlalar gibi üst üste gelir. İnce liflerde lifi tamamen çevrelerler, birbiri içerisinde oturan bir yığın saksı görünümü verir. Kaba yüzlerde, pullar lifi çevrelemeyebilir, fakat 2 kullanımda üst üste gelir.
Bu epithelial pullar ortalama; o,05 – 0,5 µikron kalınlığındadır. Pul kalınlıkları lifin inceliğine dayanarak çok fazla değişir. En ince lifler, sexony yünündeki gibi, 790 cm uzunluğa sahip olabilir. Sıcattioh blackface gibi kaba bir yün ise 276 cm’dir.
3) Kortexs: İnce yün liflerin ana merkezi parçalarını oluşturur, yünün elastikliğini ve mukavemetini sağlayan uzun iğ şeklindeki hücrelerden yapılır. Bu kartikol hücreler güçlü bir sağlayıcı madde tarafından birbirlerine tutunurlar. Kardikal hücrelerin ortalama uzunluğu 80-110 µ ortalama genişliği 2-5 mikron ve kalınlığı 1,2-2,6 mikrondur.
Artıklar, her bir hücrede görünür biçimdedir ve hücreler bazen doğal pigmentlerle boyanabilir.
Yünün kartikal hücrelerinin detaylı çalışmaları onların çok küçük lifciklerden yapıldığını gösterir. Bu gerilmiş yapılar, iğ hücrelerinin uzun ekseni boyunca paralel bir şekilde uzanırlar.
Karteks hücrenin, lifçikleri farklı şekilde dizilen, 2 çeşidi vardır. Orta karteks ve parakarteks.
Merinos yünleri içindeki orta ve parakartex hücreleri yan yana dizilen 2 yarım silindiri oluşturur. Bu 2 yarım silindir lif, uzunluğu boyunca spiralli olarak bükülür. Kaba düz yünler, parlak yünler gibi, orta karteks hücreleri bir merkezi silindir ve parakarteks ise onların etrafında bir kılıf oluşturur.
4. Medulla: Yün lifinin medullası bazen, boş bir kanaldır. Ve kaba lifler içerisinde boş bir tüp oluşturabilir. Kaba ve orta yünler karakterize edilir, daha büyük bir orandaki medulla lifler tarafından merinos liflerin çoğunda, medulla yoktur veya görülmeyecek kadar incedir. Bir kemp lifinin % 90’ını oluşturur.
Kaba sac lifleri genelde daha düz ve daha parlaktır, ince yün liflerden. Az eğirme özelliklerine sahiptir ve açık bir renk tozuyla boyandıklarında sorun yaratabilirler. Bu medulladaki hücreler tarafından ışığın iç kısımlara yayılmasının bir sonucudur ve karteks liflerinde çok fazla kalınlık yoktur boya almak için. |