Kısaca özetlenen sermaye kaynakları ve bunların kullanımı, Osmanlı'da belirli bir ekonomik gelişme politikasının düzenlenemeyeceğini gösterir. Bu sonuç alt sektörlerin incelemesiyle daha da açıklık kazanacaktır. Ancak bu yargı, Osmanlı'da ekonomiyi bütünüyle yeniden düzenleme, ya da ekonomik gelişme politikası oluşturma doğrultusunda çaba harcanmadığı anlamına gelmez. Vurgulanmak İstenen, sermaye mülkiyetinin ve sermayenin kullanımının bir ekonomik gelişme politikası oluşturmaya uygun olmadığıdır. Bir başka değişle Osmanlı yönetimi ile sermaye kaynaklan arasında uyuşmazlık vardır. Bu uyuşmazlığı sermayeye sağlanan ayrıcalık ve güvenceler de giderememiştir.
Osmanlı ekonomisinin göreli olarak en gelişmiş kesimi olan hizmetlerde egemen
olan yabancısermaye, çıkış ülkesinin ekonomik konumuna uygun bir işbölümü yapmıştır: Ticaret kesiminde İngiliz, borç verme ve para işlemlerinde Fransız ve demiryollarında Alman sermayesinin göreli üstünlüğü. Yabancı sermaye doğal olarak, ekonomik yönden görece gelişmiş olan, belirli bir sermaye birikimine sahip azınlık gruplarıyla işbirliği içindedir.
Hizmet Sektörleri
Tarım, sanayi ve madencilik dışında kalan ve bugün sektörler ayırımında hizmet sektörü içinde yer alan, bankacılık, ulaştırma ve ticaret vb. gibi iktisadi faaliyet alanları, Osmanlı Devleti'nde Birinci Dünya Savaşı arifesinde, GSMH'nın yaklaşık %33'ünü sağlıyordu. Hizmet sektörü Osmanlı Devletinin son döneminde hızlı bir gelişme göstermiştir. Ekonominin adeta açık pazar haline dönüşmesi ile bankacılık, demiryolu işletmeciliği ve dış ve iç ticarette önceki dönemlerde görülmemiş bir gelişme kaydedilmiştir.
Genellikle, doğrudan üretken sayılmayan hizmet sektörünün gelişmesi, büyük ölçüde üretken sektörlerin gelişmesine bağlıdır. Üretken sektörlerdeki gelişme ve canlılık hizmetlere olan talebi artırır ve bu talebi karşılamak için hizmet arzı artar. Fakat üretken sektörlerle hizmet sektörü arasındaki bu ilişki tek taraflı değildir. Hizmet sektöründeki gelişme üretken sektörler için gerekli sosyal ve ekonomik alt yapının oluşmasını sağlar: Üretken sektörler böylece bir dizi dışsal ekonomilerden yararlanırlar. İşte bu nedenle piyasa ekonomisine dayalı iktisadi kalkınma plânlarında devlet hizmet sektörünün gelişmesi için alt yapı yatırımları yapar, teşvikler uygular. |