İncelenen dönemde (l873-1914), ithalatın ihracattan daha büyük oranda arttığı, bu gelişmenin, dış ticaret açığını hem mutlak hem de nispi olarak yükselttiği anlaşılmaktadır. Burada Osmanlı dış ticaret politikasının önemli bir özelliğine değinelim. Osmanlıda sadece son dönemde değil, fakat her zaman ithalat ihracattan daha fazla desteklenmiş, ihracat üzerinden alınan vergiler ithalattan alınan vergileri genellikle aşmıştır. Osmanlı dış ticaret politikasının geleneksel bir özelliği, ülke içinde mal arzını artırarak ekonomik istikrarı koruma temel amacına uygun bir yaklaşımla, ihracatın sınırlanması, ithalatın teşvik görmesidir. 19. yüzyılın ikinci yansından itibaren serbest dış ticaret antlaşmaları ile ithalat ihracata karşı otomatik biçimde özendirilmiştir. Dış ticaret açıklarının yükselmesini ve bu açıkların finansmanında büyük güçlüklerle karşılaşılmasını takiben ve geleneksel sanayiinin yok olduğu görülerek ithalatın vergilendirilmesine çalışılmıştır.
Dış ticaret ile ilgili mevcut veriler Osmanlı ithal malları fiyat endeksinin ihraç malları fiyat endeksinden daha hızlı yükseldiğini, başka deyişle dış ticaret hadlerinin uzun dönemde aleyhe geliştiğini göstermektedir. Dış ticaret hadlerinin Osmanlı Devleti aleyhine gelişmesinin şaşılacak bir yanı olmaması gerekir. Osmanlı dış ticaretinin ürün birleşimine bir göz atarsak ithalatın çok büyük bir oranının mamul mallardan, ihracatın ise işlenmemiş tarımsal ve madensel (birincil) ürünlerden oluştuğunu görürüz. 1905-1914 döneminde ithalatın ortalama %34.3'ü gıda, %33.6'sı giyim maddelerinden ve %9.7'si yatırım mallarından oluşuyordu. İhracat gelirlerinde ise tahılların %45, sınai bitkilerin %38 ve kimi mamul malların %13 payı vardı. Bu dış ticaret yapısı dış ticaret hadlerinin Osmanlı Devleti aleyhine gelişmesinde birinci derecede etkili olmuştur denilebilir. Öte yandan, sözü edilen dönemde, Osmanlı Devleti dış ticaretinde rekabet şartları Osmanlının aleyhinde idi. İhracat ve ithalat daha güçlü partnerlerle gerçekleştirilmişti. Osmanlının ticari partnerleri karşısında fazla pazarlık gücü yoktu. Osmanlıya kredi açan veya topraklarında yatırım yapan şirketler aynı zamanda dış ticaretin bir yanında alıcı veya satıcı olarak bulunuyordu. Ayrıca ülkede toptan ticaret yabancıların ve gayrimüslimlerin kontrolünde idi. |