Dış ticaret hadleri 1873-1914 döneminde Osmanlının aleyhine gelişmişti. Bu uzun dönemin ilk alt dönemi olan 1873-1896 arasında Osmanlı ihraç ürünleri fiyatında %58'e varan düşmeler saptanmıştır. İthal ürünleri fiyatında nispeten daha ılımlı gerilemeler olmuştu. Bu dönem Büyük Dünya Bunalımı dönemidir. Bu dönemde Osmanlı dış ticaret hadleri %25 oranında aleyhe gelişmiştir. Buna karşılık, 1896-1913 alt döneminde hem birincil malların, hem de sınai malların fiyatlarında yükselme eğilimi olmuştur. Bu dönemde tarımsal ve madensel ürünler talebi ve fiyatı görece daha fazla yükselmiştir. Osmanlı ithal mallan fiyatı %12, ihraç malları fiyatı %28 artmıştır. Dolayısıyla, dış ticaret hadleri %14 düzelmiştir. Bu alt dönem 1873-1914 uzun döneminde dış ticaret hadlerinin Osmanlı lehine geliştiği tek alt dönemdir. Fakat dış ticaret hadlerinin uzun dönemli eğilimi Osmanlı Devleti aleyhine olmuştur. Osmanlının her türlü dışsal sömürülmesine bir de dış ticaret hadlerinin aleyhe işlemesinden kaynaklanan mekanizma eklenmiştir.
Osmanlı dış ticaretinin ülkeler itibariyle dağılımı incelendiğinde İngiltere, Fransa ve Avusturya-Macaristan'ın Osmanlı Devletinin en eski ve en önemli ticari partnerleri olduğu anlaşılmaktadır. Örneğin yüzyılın başında bu ülkelerin Osmanlı ihracatındaki paylan sırası ile %25.9, %19.2 ve %7.8 idi. İthalattaki paylan ise aynı sıra ile %29.8, %10 ve %14.5 olarak kaydedilmiştir. Bu üç ülkenin Osmanlı dış ticaret hacmindeki payları toplamı yaklaşık olarak %55'e ulaşıyordu. Burada da önemli bir eğilim dikkati çekmektedir: 1880'li yıllardan itibaren İngiltere ve Fransa'nın Osmanlı dış ticaretinde görece paylarının daraldığı, buna karşılık Almanya ve İtalya'nın, özellikle de Almanya'nın görece payının olağanüstü oranda arttığı gözlenmiştir. Örneğin Almanya'nın ithalattaki payı yüzyılın başında %1.4'den ibaret iken 1913/1914'de %11.8'e yükselmiş, ihracattaki payı ise aynı dönemde %3.1'den %5.7'ye ulaşmıştır. Bu gelişmeyi Almanya'nın dünya dengesindeki yükselişi ile açıklayabiliriz. Almanya 19. yüzyılın ikinci yarısında giderek güçlenmişti. Fakat, sömürgelerin paylaşılmasında geç kalmış, yeteri kadar pay alamamıştı. Bu nedenle Ortadoğu'yu kendi nüfus alanı olarak görüyordu. Bu bölgede İngiltere ve Fransa ile çok çetin ve saldırgan bir mücadeleye girişti. Bağdat demiryolu hattı imtiyazının alınmasında, Osmanlı ordusunun donatımında Alman Hükümeti, Deutschbank (Alman Bankası) ve Alman şirketleri işbirliği içinde tek vücut gibi hareket ettiler. Alman Bankası Osmanlı Devletinin Almanya'dan yaptığı ithalatın finansmanı için kredi açıyordu. Osmanlı toprakları Almanların, İngiliz ve Fransızlarla dünya çapında giriştiği ticari rekabetin yoğun olarak geçtiği ve onlar aleyhine kazançlı çıktıkları bölgelerden birisi oldu. Osmanlı Devleti ile Almanya'nın ticari alanda artan bu işbirliği askeri ve kültürel alanlarda da sürmüştür. İki devlet bu işbirliğini Birinci Dünya Savaşında silah arkadaşlığı ile zirveye ulaştırmışlardır. |