1 GİRİŞ
Mantar,mantar meşesi (Quercus suber L.) tarafından üretilen önemli bir orman ürünüdür. İkame edilmesi güç olan bu ürünü kimyasal yollarla yapay olarak üretilmesinde de bugüne dek bir başarı elde edilememiştir. Yaklaşık olarak 2 milyon hektarlık bir alan kaplayan mantar meşesi ormanları,Portekiz,İspanya,Fransa,İtalya,Fas,Cezay ir ve Tunus gibi Batı Akdeniz ülkelerinde yoğunlaşmaktadır. Adı geçen ülkelerin tümünde,ülkemizin batı ve güney kıyılarındakine benzer,tipik Akdeniz iklimi egemendir.
Bu noktadan hareketle,mantar meşesinin ülkemizde de yetiştirilebileceği düşülmüş ve bu yöndeki öncü çalışmalarla 1950’li yıllarda başlanılmıştır. Ancak,daha sonra yapılan araştırmalar sonunda,birkaç mantar meşesi ağacının çeşitli yerlerde süs ağacı olarak yetiştirildiği anlaşılmıştır. Örneğin Torbalı PTT Müdürlüğü bahçesinde 200-250 yaşında iki adet mantar meşesi tespit edilmiştir. Benzer şekilde İstanbul Abraham paşa Korusunda 4,Beykoz çocuk hastanesi bahçesinde 3,Haydarpaşa Lisesi karşısında 1,İzmir Orman Fidanlığında 2 adet olmak üzere toplam 10 yetişkin mantar meşesi bulunmuştur. Bu ağaçlar bugün tohum kaynakları olarak kullanılmaktadırlar.
Gerek yetişmiş mantar meşesi ağaçlarının durumu ve gerekse kırk yıla yakın zamandır sürdürülen çalışmaların sonuçları mantar meşesinin ülkemizde başarıyla yetiştirilebileceğini göstermektedir.
Gittikçe gelişen şarap sanayimizin de baskısı ile mantar meşesi yetiştirilmesi konusu son zamanlarda önem kazanmıştır. Bu amaçla ilk kez, projeli bir araştırma çalışması başlatılmıştır. Bu çalışmada Torbalı,Aris-Coruche,Cadiz-1 ve Cadiz-3 orijinle tohumlar kullanılmıştır. Bu tohumlardan elde edilen 1/0 yaşlı fidanlar üç yinelemeli olarak,daha önceden hazırlanan alanlara dikilmişlerdir. Her vejetasyon dönemi sonunda fidanların boyları ölçülmüş ve en iyi gelişmeyi gösteren orijin belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada toplam olarak 480 fidan kullanılmıştır.
Elde edilen sonuçlar,mantar meşesinin ülkemizde başarı ile yetiştirilebileceğini ve uygun orijin seçiminin başarı oranını yükselteceğini göstermektedir.Her yabancı tür çalışmasında olduğu gibi mantar meşesi yetiştirilmesi konusunda da kesin yargılara ilk dikilen fidanların hasat yaşına ulaşmalarında varılabilecektir.
2 MATERYA VE YÖNTEM
2.1 Araştırma materyali
2.1.1 Mantar Meşesinin Doğal Yayılış Bölgeleri
Doğal yayılışı alanı kabaca 34-45 kuzey enlemleri arasında bulunan güney-batı Avrupa ile kuzey-batı Afrika ülkeleri ile sınırlıdır. En geniş yayılışını Portekiz (560 000 hektar) ve İspanya’da (500 000 hektar) gösterir (Yal tırık-1985). Dünya mantar meşesi orman alanlarının yaklaşık yarısına sahip bu iki ülke,dünya mantar ihtiyacının yaklaşık %80’ini karşılamaktadır (Tunalı-1985). Bu ülkeleri İtalya,Cezayir,Fas,Fransa ve Tunus izlemektedir. Ayrıca,Korsika ve Sardunya adaları ile Arnavutluk’ta da az miktarda doğal olarak bulunduğu tespit edilmiştir.
Ülkemizde doğal mantar meşesi ormanları yoktur. İstanbul ve İzmir’e,daha çok dekoratif bir ağaç türü olarak, bundan yaklaşık 200 yıl önce getirilerek yetiştirilmiştir. Türkiye’de halen,normal gelişimini sürdüren 3-15 yaş arasında 1000-1500 adet mantar meşesi olduğu tahmin edilmektedir. Bunlar genellikle Ege ve Akdeniz bölgelerine dağılmış durumdadırlar.İlk dikilen mantar meşeleri tohum vermeye başlamışlardır.
2.1.2 Mantar Meşesinin Botanik Özellikleri
Mantar meşesi (Quercus suber L.) kapalı tohumların (Angiospermae) çift çenekliler (Dicotyledoneae) sınıfının,Manochlamydeae grubunun,Fagales takımının,Fagaceae familyasının,Quercus cinsinin bir türüdür.
Q.suber botanik özellikleri bakımından Q.occidentails’e çok benzer. Bu iki tür arasındaki en belirgin fark Q.suber palamutlarının bir,buna karşılık,Q.occidentails palamutlarının iki yılda olgunlaşmasıdır.Q.occidentails,Q.suber’e oranla daha az ışık ve daha çok nem isteyen, kış soğuklarına daha dayanıklı bir türdür.
Mantar meşesi iyi ve bakımlı meşcerelerde 20m’ye kadar boy ve 100 cm’ye kadar çap yapabilen,hızlı büyüyen bir türdür. Geniş taç,düzgün olmayan bir gövde ve çok fazla ve kalın dal yapan bir ağaçtır. İlk sürgünler;sarımsı beyaz,yaşlı sürgünleri koyu gri renktedir. Her dem yeşil yaprakların üst yüzü koyu yeşil,tüysüz,alt yüzü gri renkli ve ince tüylüdür. Ağaç üzerinde 2-3 yıl kalan yapraklar oval biçimde ve keskin dişli ya da düz kenarlıdır. Tomurcuklar şeklinde ve üzeri tüysü bir tabaka ile kaplıdır.
Mantar meşesini ****unun değeri azdır. Ağacın değeri mantarlı kabuğundan gelmektedir. |