imparator

I. MEŞRUTİYET VE İSTİBDAT DÖNEMİ BASINI


Bu dönemin özelliği, basının halk kitleleri ve hükümet çevrelerinde etkisini arttırmasıdır. Abdülaziz’in padişahlığı sırasında birçok aydının sürgüne gönderilmesine rağmen, basın, halkın günlük hayatı ile yakından ilgilenmeye başlamıştır.

30 Mayıs 1876’da Abdülaziz tahttan indirilmiş ve yerine V. Murat padişah olmuştur. V. Murat’ın kısa süreli iktidarında geçici bir özgürlük dönemi başlamış, bundan yararlanan sürgünler İstanbul’a dönmüşler, gazetelerde kısa bir özgürlük dönemine kavuşmuşlardır.

Ancak üç ay sonra V. Murat tahttan indirilerek, anayasalı sistemi kabul edeceğini vaad eden II. Abdülhamit 31 Ağustos 1876 tarihinde tahta geçecektir.

23 Aralık 1876 tarihinde kabul edilen Kanun-i Esasi’nin 12. maddesinde “Matbuat kanun dairesinde serbesttir” ifadesi yer alıyordu. Elde var olan kanun ise 1864 basın kanunu idi.

Mebuslar Meclisinin ele aldığı ilk tasarılardan biri de yeni bir basın kanunu tasarısı hazırlamak olmuştur.
Söz konusu tasarıda birinci bölüm basımevlerinin kuruluşu ve işleyişiyle ilgili hükümleri içeriyordu. İkinci bölüm ise gazetelere ve süreli yayınlara ayrılmıştı. Üçüncü bölümde basın yoluyla işlenecek suçlar ve bunlara verilecek cezalar, dördüncü bölümde ise davalara bakacak mahkemeleri ve duruşma usullerini belirliyordu.

Bu kanun tasarısının önemli özellikleri şu idi.

· Gazete çıkarmak için hükümetten izin istenecek, onbeş gün içerisinde cevabı bildirilecek.
· Yayınlanan her nüsha, başkentte Matbuat Dairesine, taşrada valiliklere verilecek ve yöneticilerden bir belge alınacaktır.
· Milletvekilleri yazı işleri müdürü olamayacaktır.
· Hükümete ve ilgililere cevap ve düzeltme hakkı tanınmıştır. Gazeteler düzeltme yazısını yayınlamak zorundadırlar.
· Mebusan Meclisindeki tartışmaların yanlış anlam ve yorumlara yol açacak biçimde yayınlanması yasaktır.
· Devletin güvenliğini sarsacak bir suçun işlenmesini kışkırtacak yazı yayınlayan gazeteler süresiz olarak kapatılır.
· Padişaha dokunacak yazı yayınlayan gazeteler kapatılır. Sorumlulara 1-3 yıla kadar hapis cezası verilir.
· Anayasa ile kurulmuş düzene karşı yazı yayınlamanın cezası bir aydan bir yıla kadar hapistir.

Bunlardan başka gazete çıkartmak isteyenlerden kefalet akçası alınması ve mizah gazetelerinin yasak edilmesiyle ilgili hükümlerde yer alıyordu.[1]

Ancak yeni basın kanunu bu şekliyle meclise geldiğinde vekiller tarafından tepki görmüş, vekiller özellikle matbaa açılmasını güçleştiren maddelere, tasarının matbuat suçları için gösterdiği cezalara ise mizah gazetelerinin yasak edilmesine karşı çıktılar. Bu maddeler değiştirildikten sonra basın kanunu mecliste kabul edilmiş[2] ancak bu şekliyle de II. Abdülhamit yürürlüğe koymamıştır.
II. Abdülhamit 1877 tarihinden itibaren hiçbir mizah dergisine çıkış izni vermemiş ve basın sütunları 1908’e kadar somurtmuştur.