Bölge içindeki gümrüklerin kaldırılması ve bölge dışına karşı ortak bir tarife uygulanması bölge içi ticareti, bölge dışı ticaret aleyhine geliştirir. Gümrük birliklerinin bölge dışında kalan ülkelerle yapılan ticareti azaltmasına da ticareti saptırıcı etki adı verilir. Herhangi bir malın en verimli üreticisi birlik dışında bir ülkede bulunuyorsa, birlik içi ticaretin serbestleşmesi sonucunda ticaretin üçüncü ülke ile yapılması engellenebilir. Söz konusu mal birlik içinde daha verimli bir üreticiden ithal edilir. Yani, daha az maliyetle üretim yapan dış ülke yerine birlik içinde olan fakat daha yüksek maliyetle üretim yapan ülkeden ithalat, ticaret saptırıcı etkiyi ifade eder. Bu etki ne kadar büyükse, ortalama kaynak verimliliği azalmış olacağından gümrük birliklerinin dünya refahı üzerindeki olumsuz sonuçları da o kadar yüksek olur.
Gümrük tarifeleri kaldırılınca, birlik içindeki pahalı üretici durumunda olan ülkeler, o malı yine birlik içinde bulunan fakat kendilerinden daha ucuza üreten diğer bir üye ülkeden ithal ederler. Böylece pahalı üretimin yerine ucuz üretim geçer ve daha verimli ülkedeki üretim hacmi genişler. Bu yöndeki etkiyi üretim etkisi olarak tanımlamaktayız. Eğer bu etkiler üretimin artmasını sağlıyorsa, “pozitif üretim etkileri”; azalmasına neden oluyorsa “negatif üretim etkileri” denir. Gümrük birliklerinin yarattığı pozitif ve negatif üretim etkilerinin arasındaki farka “net üretim etkisi” denir.
Üretim etkisinin yanında bir de tüketim etkisinden söz edilebilir. Birlik kurulmadan önce yerli malları yüksek fiyatlardan tüketenler, birlik içinde sağlanan bu malların benzerlerini daha ucuza satın alabilirler. Fiyatların düşmesi ile tüketim genişler, bölge içinde dış ticaret hacmi artar. Bu etki de tüketim etkisi olarak adlandırılır. Bununla birlikte her ne kadar birlik içinde üretim pahalı ülkelerden ucuz ülkelere doğru kaymış ve tüketici fiyatları düşmüşse de böyle bir gelişme yine de serbest ticaret ölçüsünde dünya refahını arttırıcı olmayabilir. Bunun nedeni, birlik dışındaki ülkelere karşı hala tarife uygulanmasıdır. Eğer en verimli ülkeler dışarıda kaldıkları için birliğe yaptıkları ihracat azalmış veya tamamen durmuşsa bu durumda dünya refahı düşer.
|