[Meric]

Bitkilerin beslenmesi kendileri için gerekli olan elementleri ya topraktan kökleri ile yada yapraktan almaları ile oluşmaktadır. Besin elementlerinin insan ve bitki gelişimi için çok önemli görevleri vardır. İnsanlar ve bitkiler, yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmesi için besin elementlerini almak zorundadır. Bu nedenle insan ve bitki arasında çok önemli bir bağ vardır. Bitki beslenmesinde her besin elementinin rolü farklıdır, bunların dengeli bir şekilde bitkiye uygulanması, insan beslenmesi açısından ise her besinin dengeli bir şekilde alınması gerekmektedir.

Ticaret gübreleri bitkiler için mutlak gerekli olan besin maddelerini kapsayan kimyasal bileşiklerdir. Gübrelerin toprağa uygulanmasında yani gübrelemeden amaç, her yıl çeşitli yollarla topraktan uzaklaşan bitki besin maddelerini tekrar toprağa kazandırmak, böylece bitki gelişmesi için uygun koşulları toprakta sağlamaktır .

Hayvan ve insanın doğada var oluşu bitkisel üretime bağlıdır. Dengesiz ve kalitesiz

gübre kullanımı zaman zaman bitkisel üretimde sorunlar yaratmaktadır.

Besin elementlerinin insan ve bitki üzerindeki görev ve fonksiyonları çok farklıdır. Azot; insan ve bitkide birçok biomolekülün yapısında yer alır. İnsan ve bitki gelişiminde önemli fonksiyonları vardır. Azot insan ve bitki için bir yapı taşıdır. Eksikliğinde insanlarda önemli hasarlar meydana gelir, bitkide ise vejetatif gelişim durur.

Fosfor ve kalsiyum insanların büyümesi ve gelişimi için gerekli olan besin elementleridir. Kemiklerin sertleşmesinde, diş oluşumunda çok önemli görevlere sahiptirler. Eksikliklerinde raşitizm görülür, büyüme ve gelişme yavaşlar. Fosfor bitkide kök gelişimini ve hastalıklara karşı dayanıklılığı arttırır. Kalsiyum ise meyvenin olgunlaşmasını sağlar.

Demir insanda hemoglobin taşınmasında etkin bir görev üstlenir. Eksikliğinde kansızlık meydana gelir. İnsanların gereksinimi olan demiri büyük oranda bitkilerden almaktadır.

Çinko, büyüme, deride sağlamlık, immun sistemini ve iştahı arttırıcı etkilere sahiptir. Bitkide ise çinko, metabolizma olaylarını düzenleyen enzim sistemi için gereklidir.

İnsan sağlığı açısından hava, toprak, su ve bitki kirliliğinin önemli bir yeri bulunmaktadır. Gübrelemenin bu ortamların kirlenmesine olan etkisinin bilinmesi; gübreleme-insan sağlığı ilişkileri yönünden büyük önem taşımaktadır. Gübreleme ile kirlenme olasılığının ortaya çıkabileceği en önemli biyosfer öğesi sudur. Sonuçta bitkiler bu kirlenmeden etkilenmektedir.

Gübrelemenin su kirlenmesine etkisi gübre ile toprağa verilen bitki besin maddelerinin topraktan uzaklaşarak sulara karışması sonucu, içme ve kullanma sularında ve hayvansal besin üretiminde kullanılan sularda konsantrasyonun artması şeklinde olabilir. Bu konuda üzerinde en çok durulan iki besin maddesi azot ve fosfordur. Sonuçta sularda ötrofikasyon olayı meydana gelmektedir.Gübreleme- su kirlenmesi ilişkisinden sonra üzerinde en çok durulan ikinci konu gübreleme-bitki kirlenmesi ilişkisidir. Ancak bitkilerde kirlenme oluşturan elementlere özgü vejetatif organlarında morfolojik simptomlar göstererek bu yönde tüketiciyi önceden uyarmanın yanında verim ve ürün kalite öğelerinde depresyonlarda meydana getirmektedirler. İnsan ve hayvan beslenmesi açısından gerçekten büyük önemi olan protein, vitaminler, mineral maddeler gibi unsurların bitkideki miktarının gübreleme sonucu arttığını ve kalitelerinin yükseldiğini belirleyen pek çok sayıda araştırma yapılmıştır. Gübrelemenin kaliteyi yükselttiğinin genellikle kabul edilmesine karşın aşırı gübre kullanımı sonucu, sağlık açısından zararlı bazı maddelerin bitkide miktarının da arttığı ileri sürülmektedir.

Bu konuda üzerinde en çok durulan, sağlık açısından zararlı etkileri tartışılan nitrit ve sekonder aminlerin bitki bünyesinde oluşturdukları nitrosaminlerdir. Yüksek kanser yapıcı maddeler olarak bilinen nitrosaminler ile özellikle azotlu gübreler arasında bir ilişki kurulmamasına karşın yine hayvan ve insan sağlığı üzerine bazı olumsuz etkileri söz konusu olan nitrat ve nitrit miktarının bitkide gübreleme ile artması bazı tereddütler yaratmıştır. Nitrat, insan ve hayvanlar için yüksek toksitesi olan bir unsur olmamakla beraber insanlarda her bir kg vücut ağırlığı için l5-70 mg nitrat azotu sınır olarak kabul edilmektedir. Bu konuda üzerinde daha çok durulan nitrittir. Bitkilerde genellikle serbest nitrite rastlanmamakta hasattan sonraki dönemde bakteriyel aktivite veya enzimatik aktivite sonucu bünyede nitrat nitrite dönüşmektedir. Nitrit nitrata oranla çok daha toksik olup vücut ağırlığının her bir kg’ı için 20 mg nitrit azotu bünyede zehir etkisi göstermektedir. Bu nedenle bitkilerin nitrat dolayısıyla nitrit kapsamının yüksek oluşu sonucu bazı ülkelerde hayvanlarda nitrit zehirlenmesinden sık sık söz edilmektedir. Yine insanlarda görülen ve methemoglobinemia adı verilen hastalığın nitritin kandaki hemoglobin ile birleşmesi sonucu meydana geldiği bildirilmektedir. Bitkilerde nitrat başka bir deyimle nitrit birikimi üzerine doğal olarak daha çok azotlu gübreler dikkati çekmekte, özellikle sebzeler ve mer’alara uygulanan yüksek düzeydeki azotun bitkilerde nitrat ve nitrit yığılmasına neden olduğu ileri sürülmektedir. Ancak bilinçli kullanılması koşulu ile gübrelerin bu olumsuz etkileri söz konusu olmamaktadır