Prizmaların eksenleri daima soğuma yüzeyine dik olur. Bunlar magmanın soğuma ve büzülmesinden meydana gelmişlerdir. Mesela bir bazalt lavı akıntısının yüzeyi ile yere değen alt kısmı çabuk soğuyup şekilsiz cüruf halinde katılaşır; bu iki curuf kabuğunun arasında lâvlar bir müddet aktıktan sonra soğuyarak büzülürler. Büzülmeden dolayı bir gerilme , donmaya başlayan taşın içinde bir çok dikey çatlaklar meydana getirir . Bu çatlaklardan da prizmalar oluşur. Lâv kütlesi ne kadar homojen olursa çatlaklar ve dolayısı ile prizmalar da o kadar düzgün olur. Bazalt prizmalarının yüksekliği bazen 50 metreye kadar çıkar. Anadolunun bazı bazaltlı arazisinde de bu türlü prizmalar vardır. Bunların en güzelleri Gerede ile Kızılcanahmam arasında ve boyabat civarında Kurusaray' da bulunur
Bundan başka Doğu Anadolu'nun birçok yerlerinde ve bilhassa Diyarbakır, Bitlis ve Van vilâyetlerinin muhtelif yerlerinde bazalt sütunlarına rastlanmaktadır.
Bazaltların bileşiminde magnezyum ve demirli elemanlar serpantinize ve uralitize olabilirler. Sıcak memleketlerdeki bazaltlar ise yağmur sularının ve sıcaklığın etkisi ile ayrışarak bir nevi kırmızı ve killi toprak olan Lateritt (Lâterite) halini alırlar.
Anadolu'nun bazı volkanik arazisinin bir kısmı da bazaltlardan veya bazalt lâvlarından müteşekkildir . Boyabat, Kula Demirci, Tokat, Ünye, Siverek civarında, Diyarbakırda, Van gölünün kuzey ve doğusundaki dağlarda, Büyük Ağrı dağında .
TÜRKİYEDE BAZALT BULUNUN BÖLGELER:
Bazaltlar magmatik taşlar oluğunu biliyoruz dolayısıyla Türkiye de bazaltın bulunabileceği yerler yanardağlardır. Şimdi Türkiye’de yanardağlara ve bulundukları bölgelere gözatalım. .
Orta Anadolu Yanardağları : Erciyes Dağı ve Hasan Dağı
Doğu Anadolu Yanardağları: Nemrut Dağı, Süphan Dağı, Tendürek Dağı ve Ağrı Dağıdır. |