Tehlikeyi farketmeyi bilmemişlerdir; onu önlemeye de muvaffak olamazlar.
Ona ancak birbirini tutmayan gayretler, birbirlerine zıt tedbirler, durmadan
boşa çıkan niyetlerle karşı koyarlar. İsyan etmiş bir milletin ve her şeyi
altüst edecek bir nazariyenin tehdidi altında bulundukları halde, ne
nazariyeye karşı bir koruma prensibine, ne de ayaklanmaya karşı çıkarılacak
bir milli kuvvete sahiptirler. Fransa'da her şey karışmış ve bozulmuştur,
Avrupa'da ise her şey yerli yerindedir. Fransa'da ne hükümet, ne de hazine
kalmıştır; kendisinin bir ordu kadrolarına sahip kaldığını söylemek bile
güçtür. Eski saltanat idareleri kudretli hükümetlerin bütün imkanlarına sahip
bulunmaktadırlar. Orduları harbe girecek durumdadır; muharebeleri inceleyerek
ve savaşarak bilgi kazanmış generalleri, itaatli ve tecrübeli erlere kumanda
etmektedirler. Fen, disiplin, sayı üstünlüğü, mühimmat onlardadır. Fransa
mahvolacak gibi görünür. Her türlü tahminin hilafına teşkilatlanan anarşidir,
dağılan da teşkilatlı kuvvettir. Fransa, ittifakı yener; daha şaşılacak bir
şey yapar; onu parçalar. İttifak etmiş hükümdarlardan biri: --Bu haydutlar
dost da, müttefik de istemiyorlar; onlara suç ortaklarıyla kurbanlar lazım--
diye yazmaktadır (II'nci Katerina'nın Berlin'deki Büyükelçisine 6 Haziran
1794'deki talimatı, Martens Traites de la Russic avec l'Allemagne (Rusya'nın
Almanya ile Muahedeleri). (II'nci cilt, 167'nci sayfa.Petersburg, 1883).
Fransız sömürgelerini esasen kendi hesabına zaptetmiş olan ve bunları elden
çıkarmamak iddiasını güden İngiltere müstesna, tekmil müttefikler sıra ile
oyunbozanlık eder ve kurbanların topraklarından hisse almak için galiplerin
ortağı olurlar. Krallar tarafından yerleşmiş hakların müdafaası için Fransız
İhtilali'ne karşı girişilmiş kutsal savaş, saltanat haklarının koruyucularıyla
ihtilalin ortaya çıkardığı iktidar kuvvetleri arasında kıtanın paylaşılmasına
varır. --İhtiyar Avrupa hayasız bir iflasla can vermektedir.-- (Siyahlar benim.
E.K.) (Sorel, 1949:I, XIII-XIV). |