İşte, Tanzimat ve Islahat Fermanları ve Birinci ve İkinci Meşrutiyet ile
daha da güçlenen --bürokrasi--, İmparatorluğun çökmekte olduğunun farkındaydı.
O zamanlar hemen hemen --bürokrasi-- ile aynı anlamda alınabilecek olan
aydınlar da artık İmparatorluğun elden gittiğinin bilincine, varmışlardı.
Yalnız burada önemli olan bir nokta, --aydınlar-- denilen kesimin kendi
içinde tutarlı bir bütün oluşturmadığıdır. Bir bölümü İslam düşüncesine
sığınırken, başka bir bölümü, neredeyse kanımızı bile Avrupa ile
değiştirmekten söz ediyordu. Ancak, tüm grupların ortak bir noktada
birleştikleri görülüyordu: İmparatorluk batmaktaydı ve şöyle ya da böyle
kurtarılması gerekliydi.
Farklı görüş ve düşüncede olan aydınların tümü, yönetimin artık bu biçimi
ile İmparatorluğu sürdüremeyeceği konusunda anlaşmış görünüyorlardı. Bu
aralarda aydınlara karşı (ilerde siyasal koşullar bölümünde ayrıca da
değinileceği gibi) büyük baskılar uygulamaya başlanmıştı. Örneğin, ünlü yazar
ve gazeteci Şinasi, Meclis-i Maarif'teki görevinden, sakalını kestiği
gerekçesi ile Ali Paşa tarafından alındı. Asıl neden, hükümeti eleştirmesi ve
Ali Paşa ile arası açılmış bulunan Reşit Paşa yanlısı olmasıydı
(Ülken, 1966:79). |