Bu durumun sonunda, değişik toplumsal gruplar arasındaki farklılıklar daha
da vurgulanmaya başlamıştı. Bir yandan siyasal ayrılık hesapları yapılıyor,
öte yandan, Müslüman-Türk halk ile öteki kesimler arasında düşmanlık tohumları
yeşertiliyordu.
İlerde siyasal nedenler bölümünde görüleceği gibi, bu ayrılıkçı eğilimler
hem Avrupa'daki ulusçuluk akımları ile destekleniyor, hem de İmparatorluk
üzerinde belli hesapları olan büyük devletlerce körükleniyordu.
Böylece, İmparatorluğun yapısından gelen farklı toplumların birarada
yaşaması olayı, son dönemlerde artık bütünlüğü bozucu ve siyasal birliği
zedeleyici bir özellik kazanmıştı.
i) Toplumun bireyleri, gerek sade tebalar, gerekse liderler olarak,
İmparatorluğun batışını tüm boyutları ile algılıyorlardı. Bu yüzden de herkes
bir anlamda --başının çaresine bakmaya-- çalışırken, lider kadro da
İmparatorluğu kurtarmak için kendi görüşleri doğrultusunda hazırlık
yapıyordu.
Örneğin, Mustafa Kemal Paşa da, ülkeyi kurtarmak için kendi kendini
hazırlayan liderlerden biriydi. |