ANTIK ÇAGIN TÜCCARLARI
F E N I K E L I L E R
Dünya birçok yeniligi onlarla tanidi. Ilk cami onlar yapti; modern alfabenin kökenlerini ortaya atan yine onlardi. Denizde yildizlara bakarak yönlerini tayin eder, uzak diyarlara yelken açarlardi. Onlar Fenikelilerdi
(Gökhan Tok. TÜBITAK Bilim ve Teknik, Subat 2001. Sayfa: 90-94) Fenikelilerin kendilerine verdikleri adin ne oldugu tam olarak bilinmesede "Kenaani" (Akad dilinde Kinahna), yani "Kenanlilar" adini kullandiklari düsünülüyor. "Kenaani" sözcügü Ibranice'de tüccar anlamina geliyor. Bu da Fenikelileri iyi betimleyen bir sözcük. Samilerin yasadiklari alan Kilikya'dan Kizildeniz'e, Akdeniz'den Suriye bozkirlarina kadar uzaniyordu. Insanlarla uygarliklarin birbiri içinde eridigi bir pota olarak nitelendirilebilecek bu topraklara MÖ 3. binyilin sonlarinda yerlesmis olan Samiler, Kenan'in ilk halki sayilabilir. Kenanlilar, sinirlari Asi ve Ürdün irmaklariyla Akdeniz tarafindan çizilen bir bölgede, denize yakin yasiyorlardi. Amurrular olarak adlandirilan halksa Kuzey Suriye'de yasiyordu. Göçebe Sami irkindan gelen Arami-ler, MÖ 1200'den baslayarak bölgeye yavas yavas sizdi. Bunu Ege'den saldiran denizci halklarin yogun ve siddetli akinlari izledi. Bir sonraki yüzyilda geriye kalan Kenanlilar kiyi seridine yerlesti: Bunlar Fenikelilerdi. Fenikelilerin baslica kentleri Gebal (Yunanca Byblos: bugün el-Cübeyl), Sidon (bugün Sayda). Tsor ya da Tire (Yunanca: Tyros: bugün Sur) ve Beerot'du (Yunanca Berytos. bugün Beyrut). Güneyde Filistfler (Deniz Halklarinin bir kolu) yerlestikleri bölgeye kendi adlarini verdiler: Filistin, yani Filistî Ülkesi. Aramilerse doguda Lübnan Dagi'na kadar olan bölgede küçük kralliklar kurdular. Ibraniler, Israilogullari, Yahudiler gibi halklar. Filistin denen bu ülkede Milattan Önce ilk bin yilda yasayan halklardi. Kenan ülkesi dönemin büyük güçleri arasinda stratejik bir öneme sahipti. Burada kurulan kentlerden Ugarit. özel konumu sayesinde kozmopolit ve zengin bir kent bir ticaret kavsagi haline gelmisti. Ugarit'in yeniden kesfedilmesi 20. yüzyilda gerçeklesti. Arkeologlar 1929'da Suriye'nin kuzey kiyisinda bulunan Ras Samra'da o zamana degin bilinmeyen bir kenti gün isigina çikariyorlardi. Antikçagdaki adi Ugarit olan bu kent. neredevse 6000 kilometrekare'ye ulasan ve içinde 100'e yakin kasabayla köy bulunan bir araziye hakim durumdaydi. Burada MÖ 8. binyilda bir köy kurulmustu. Bu köyün yerini MÖ 3. binyila dogru bir kent almisti. En güzel konutlarin, Tanri Baal ile Tann Dagan'a adanan büyük tapinaklarin ve yaklasik bir hektarlik alan kaplayan krallik sarayinin insa edildigi MÖ 15. yüzyil, kentin en parlak dönemi oldu. Kenan diline yakin bir lehçeyle konusan Samilerin yasadigi Ugarit kenti Misirli. Hitit Hurri. Mezopotamyali tüccar, memur ve askerlerin yollarinin kesistigi bir ticaret alaniydi. Bu site bagimsizligina sahip degildi. Bütün Kenan siteleri gibi zamanin dev imparatorluklari arasinda sikismis, hepsine baglilik bildirmisti. Ugarit. MÖ 1299'da Kades'te II. Ramses'le karsi karsiya gelen Hitit krali Muvattali'ye asker saglamis, fakat ayni dönemde kendi surlari içinde yasayan Misirlilari rahatsiz etmekten de kaçinmisti. Ticaretteki usta manevralariyla bu alanda ne denli becerikli oldugunu gösteriyordu Ugaritliler. Akdeniz'in tüm ürünleri, ihraç edilen Lübnan kerestesi, denizcilerin dönüste getirdigi maden cevherleri, köleler bu kentten geçiyordu. Kendine özgü bir alfabe gelistiren bu kentte, Dogu'da konusulan bütün dillerde yazilir, bilim adamlari Sümer metinlerini kopya eder, yazicilar Kenan ülkesinin mitolojik ve edebi metinlerini Ugarit diline aktarirdi. Kenan Uygarligi MÖ 12. yüzyildan itibaren Akdeniz kiyilarinda yasamaya baslamisti. Kuzeyde Ugarit yok olmus, bu arada Filistîler, Karmel Dagi'mn güneyine yerlesmisti. Ikisinin arasinda. Fenike'nin kiyi kentleri olan Arados. Biblos, Sur ve Sidon'un birbirini izledigi Suriye koridoru bulunuyordu. Bu siteler uzun zamandir ticaretle ugrasiyorlardi. Girit-Miken uygarliginin deniz gücünün yok olmasi, Fenikelilerin yayilmalarini kolaylastirdi. Fenikeliler denizlere açildi ve 8. yüzyilda Yunan seferlerinin baslamasina kadar rakipsiz kaldilar. Atlas Okyanusu'na kadar ulasan bu seferler, ticaret amaciyla yapiliyordu. Böylelikle bati kesfedilmis, ugrak ticaret limanlari kurulmus, ileride bagimsizlasacak yeni siteler dogmustu. Fenikeliler için ticaret ve kesif ayni anlama geliyordu neredeyse. Kesfettikleri her bölge, gittikleri her yer. kurduklari her yerlesim birimi ticareti daha iyi yürütmek içindi ayni zamanda. Adalara, vadilere ad veriyorlardi. |