2-DEVLET TEŞKİLATI
a. Merkez Yönetimi: Tolunoğulları ve İhşitler devlet yönetiminde Abbasileri örnek aldılar. Abbasiler-deki vezirlik makamı Tolunoğulları'nda yoktu. Bunun yerine Naiplik makamı vardı, İhşitler ise, veziflik makamına çok önem verdiler. İdari işlerden vezir sorumluydu. "Karahanlılarda devletin başında Han veya Hakan unvanlı bir hükümdar bulunuyordu. Karahanlılarda Büyük Han devletin doğu kısmını, diğer han da Büyük Han'a bağlı olarak devletin batı kısmını yönetiyordu. Hatunlar da devlet yönetiminde söz sahibiydi.
Gaznelilerin devlet yönetimi Karahanlılara benzemekle beraber onlar kadar düzenli değildi. Çünkü Gazneliler Devleti, Türkler, Gurlular, Afganlılar ve Hindular gibi çeşitli milletlerden oluşuyordu.
Büyük Selçuklular, eski Türk geleneklerine bağlı kalmışlar, bunları geliştirerek yeni bir yönetim ger
çekleştirmişlerdir. Bu yönetimin oluşmasında Abbasiler, Karahanlılar ve Gaznelilerin de etkisi olmuştur. Selçuklu hükümdarları Bağdat'ın alınmasından sonra "Sultan" unvanını baldılar (1055).İslâm dünyasının siyâsi liderliğini üstlendiler. Dinî liderlik ise, Abbasi halifelerine aitti. Harzemşahlar, devlet yönetiminde Büyük Selçukluları örnek aldılar. Eyyûbiler’de yönetimin en üst seviyesinde sultan bulunuyordu. Sultan, devletin başkanı, yönetim ve askeri bakımdan devletin en yetkili kişisiydi.Emirleri kanun derecesindeydi. Sultandan sonra en yetkili kişi vezirdi. Memlükler. devlet teşkilatı yönüyle Eyyûbileri örnek aldılar.
'İlk Türk - İslâm devletlerinde merkez teşkilatı bugünkü anlamda hükümetti. Hükümet başkanı hükümdardı. Ancak çoğu zaman hükümdar adına vezir işleri yürütüyordu. Merkez teşkilatı içinde dört tane önemli divan vardı.
1. İstifa Divanı: Devletin malî ışlerinden sorumluydu. Başkanına müstevfi deniliyordu.
2. Tuğra (inşa) Divanı : Devletin ve hükümdarın iç ve dış yazışmalarını yapıyordu. Karahanlılarda bu divanda bitigci ve tamgacı isimli memurlar bulunuyordu.
3. İşraf Divanı : Devletin mali ve idarî işlerinin yolunda gidip gitmediğini denetlerdi.Başkanlarına Müşrif deniliyordu.
4. Divan-ı Arız : Ordunun her türlü ihtiyacı ve askerlerin maaşlarıyla ilgileniyordu. Bu divanın ordu komutanlığıyla ilgisi yoktu.
Gaznelilerde, Divan-ı Vekâlet denilen hükümdar ailesinin malî işlerine bakan bir divan vardı. Bu divan diğer devletlerde yoktu. Bu divanların haricinde başka divanlar da vardı. Divan-ı Berid posta ve haber, Emir-i Dâd adalet işlerine bakıyordu. Ayrıca Ulu Hacip, Kapucubaşı, Silahdar ve Alemdar gibi idarî ve askerî görevliler de vardı.
Türklerdeki Kut anlayışı Moğollara da geçmiştir. Diğer yandan Hunlardan Osmanlılara kadar devam eden kut anlayışının bir sonucu olarak hanedan üyeleri çeşitli bölge ve eyaletlere yönetici olarak gönderilmiştir. Karahanlılar da bu sistemi kullandılar.
b. Memleket Yönetimi : Türk - İslâm devletlerinde ülke çeşitli bölge ve eyaletlere bölünmüştü. Bu yönetim birimlerinin başında hanedan mensubu melikler, şehzadeler veya askeri valiler bulunuyordu.Bu bölgelerin de kendilerine özgü teşkilatı bulunuyordu. Ancak idareciler merkezi tanıyordu. |