Yönetici tayin edilen şehzadelerin yetiştirilmesi için yanlarında Atabey bulunuyordu. Bu melikler iç işlerinde serbest, dış işlerinde merkeze bağlıydı. Büyük Selçuklularda merkeziyetçilik diğerlerine nazaran daha fazla gelişmişti. Kazalara Şahne (şıhne) denilen komutanlar ve valiler atanırdı. Amid denilen görevliler vilâyetlerin vergisini topluyordu. Vilâyetlerde güçlü bir posta teşkilatı kurulmuştur.
Karahanlılar dışındaki Türk-İslâm devletlerinin hükümet teşkilatında İranlılar yoğun bir şekilde görev almıştır.
3- Ordu Teşkilâtı
Türk - İslâm devletlerinde ordu devletin temelini oluşturuyordu. Türk orduları disiplini, teşkilatı ve silah larıyla diğer milletlere örnek olmuştur. Tolunoğulları'nda devletin temeli güçlü bir orduya dayanıyordu. Askerleri Türkler ve Sudanlılardan oluşuyordu. Donanmaya da önem veren Tolunoğulları yüz parçalık bir donanma kurmuşlardır.
Karahanlı Ordusu'nun temelini Karluk,Yağma ve Çiğil Türkleri oluşturuyordu. Karahanlı ordusu insan bakımından dört unsurdan oluşmaktaydı:
1- Saray Muhafızları: Hükümdara bağlı ücretli askerlerdir.
2- Hassa Ordusu : Hükümdar ve sarayı koruyorlardı.
3- Hanedan üyeleri ve öteki devlet adamlarının kuvvetleri.
4- Devlete bağlı Türk topluluklarının kuvvetleri.
Gaznelilerin ordusu ise ; Gulamlar, düzenli birlikler, eyalet askerleri, ücretli askerler ve gönüllü bir-liklerden oluşuyordu. Gazneliler sürekli savaşa hazır ordular bulundurdular. Gulamların çoğunluğu Türktü. Ayrıca diğer milletlerden de asker aldılar.
Selçuklu Ordusu ; devrinin en büyük ve en güçlü ordusu idi. Bu ordu şu bölümlerden oluşuyordu:
1. Merkez Ordusu
a Gulaman-ı Saray : Genellikle savaşlarda alınan esirlerden oluşuyordu. Bu esirler sarayda eğitilerek yetiştiriliyordu. Maaşlı olan bu ordu doğrudan sultana bağlıydı.
b. Hassa Askerleri : Çeşitli Türk boylarından toplanan atlı askerlerdir. Sultana bağlı olan bu kuv-vetlerin ihtiyaçları devlet tarafından karşılanıyordu.
2. Meliklerin askeri idarecilerin ve diğer idarecilerin ermindeki kuvvetler
3. Bağlı devletlerin ve beyliklerin askerleri
4. Türkmenler:Konargöçer olarak yasayan Türkmenler sınır bölgelerine yerleştirilerek hem sınırları ko-rumuşlar hem de savaşlara katılmışlardır. |