Iste, devletin olusmasinda, devam etmesinde ve "Kut" almaya hak kazanan hakanin bunu elinde tutarak devletini payidar kilmak, halkini saadete eristirmek için izledigi yolda gerekli olan prensipleri ortaya koyan törenin Karahanli dönemi Türk-îslam toplumu araisindaki önemi Yusufun eserine de yansimis, hatta tamamiyla eserde yer almistir. Kutadgu Bilig'in "Kut kazanma bilgisi" anlamina gelmesi, Kut'un ise töreye bagli kalmak suretiyle kazanilmasi ve elde tutulabilmesi törenin eserdeki önemini arttirmistir. Bundan dolayi söyleyebiliriz ki Kutadgu Bilig bir bakima bastan sona törenin latildigi, onun hükümlerinin ve dayandigi prensiplerinin gösterildigi bir eser mahiyetindedir.
Töre kavrami, Kutadgu Bilig'de Küntogdi" sembolüyle anlatilmistir. Küntogdi" anlami itibariyle günes manasina gelmektedir. Günesin tabii yapisina benzetilen törenin yerine konulmustur. Eserde islenen ütopik devlet fikri içerisinde Hakani temsil :mektedir. Yani, Küntogdi=Hakan=Töre=Günes sembol silsilesi bahis mevzuudur.
Küntogdi'mn ifadeleriyle açiklanan günes=töre benzetmesinin ne kadar yerinde oldugu ortadadir.
"Günese bak, küçülmez, bütünlügünü daima muhafaza eder, parlakligi hep ayni sekilde kuvvetlidir.", "Benim tabiatim da ona benzer, adalet ile doludur ve hiç bir vakit eksilmez", "ikincisi - günes dogar ve dünyayi aydinlatir, aydinligini bütün halka eristirir, kendinden hiçbir sey eksilmez", "benim de hükmüm böyledir, ben ortadan kaybolmam; hareketim ve sözüm bütün halk için aynidir.", "Üçüncüsü- bu günes dogunca yere sicaklik gelir, o zaman binlerce renkli çiçekler açilir.", "Benim bu törem hangi memlekete erisirse, o memleket bastan basa kayalik dahi olsa, hep düzene girer." Tanri iradesinin , tabiat nizamini tesis edisiyle törenin beseriyeti islahi arasindaki tabîi ahengi düsündürmektedir. Nitekim "Günes dogar temiz veya kirli demeden her seye aydinlik verir, kendisinden bir sey eksilmez.", "Benim de hareketim tipki böyledir, herkes benden nasibini alir", "Bir de günesin burcu sabittir, bu sabit dedigim, temeli sabit oldugu içindir.", "Günesin burcu Arslan'dir ve bu burç yerinden kimildamaz; yerinden kimildamadigi için evi bozulmaz.", "Benim tavir ve hareketime birbakin; benim de kattiyyen degismez." (KB: 825-835)
Töre'nin yalniz toplumu düzeltmek degil onun refahini da yükseltmek amacini ise "Asil diledigim sudur, bana gelen kimse zenginlessin, benim sayemde kudret ve nüfüzu artsin." (KB 3019) prensibiyle daha açik bir sekilde görebilmekteyiz.
Kutadgu Bilig'de akli temsil eden Odgurmis'in Küntogdi'ya verdigi nasihatlerinde töre'nin toplumla ilgili diger prensiblerini de görebiliriz; "Sen bu halkm yükünü yüklenmis bulunuyorsun; uyanik ol, gafil bakinma. Düsünerek hareket et", "Bir sürü aç kurt senin etrafinda toplanmistir, ey kahraman hükümdar koyunlarini iyi muhafaza et.", "Memlekette bir kimse bir gece aç kalirsa, onu Tanri sana soracaktir, gözünü aç." (KB 423)
|