Devlet ricali içinde en fazla senelik geliri olan veziriazam hassı idi ki, kanunnamede belirtildiğine göre bir milyon ikiyüzbin akça idi. Beylerbeyilere ise birmilyon ile bir milyon ikiyüz bin akça arasında has belirtilmiştir. Bunlarda en düşük has sekiz yüz bin akça olarak sınırlandırılmıştır. Kanunnamede, eğer defterdarlara has verilecek olursa altıyüz bin akçalık has verilmesi gerektiği yer almaktadır.
Haslar voyvoda denilen vasitasıyle idare edilirdi. Has olarak verilen yerin öşür ve diğer resimleri has sahibine ait olup, köylü ziraat yapmazsa toprak elinden alınarak bir başkasına verilirdi. Has sahibi gelirlerinin her beşbin akçası için devlete bir cebelü adı verilen silahlı ve zırhlı bir asker beslemek zorundaydı. Nitekim XV. Yüzyılda Anadolu Eyaletin’de başta padişah hasları olmak üzere, diğer bazı devlet adamalrına ait hasların geliri toplam 41.052.010 akça idi ki, 8210 cebelü beslenmekteydi. Aynı şekilde Rum Eyaleti’ndeki haslarda da 1125 cebelü çıkmaktaydı.
2) Zeamet : Senelik geliri yirmibin akçadan yüzbin akçaya kadar olan dirliğe denirdi. Zeametler eyalet merkezlerinde bulunan hazine ve tımar defterdarlarına, zeamet kathüdalarına, sancaklardaki alay beylerine, kale dizdalarına, kapucubaşlarına, divan katiplerine, defterhae ve hazine-i amire katiplerine verilirdi. Ayrıca tımar sahipleri terakki (zam) alarak zeamet sahibi olabilirlerdi. Pek büyük bir suç işlemedikçe zeametleri alınmazdı, yani hayatta bulundukları müddetçe tasarruf ederlerdi. Zaim adı verilen zeamet sahipleri de tıpkı haslarda olduğu gibi ilk beşbin akçası hariç sonraki beşbin akça için bir cebellü beslemek mecburiyetindeydiler. Zeametlerin ellibin akçadan yukarı olanlarına ağır zeamet adı verilirdi.
|