TÜRKLERLE VE ERMENİLERLE YAPILAN PAZARLIKLAR
Hrisantos, beraberindeki Kateniotis ile birlikte Paris'ten 2 Eylül'de ayrıldı. Anılarında anlattıklarına göre son günlerin gelişmeleri düşüncelerinin değişmelerine yol açmıştı. 31'inde Trabzonlu Türklerin Mustafa Kemal'i desteklemediklerini ve Büyük Ermenistan önerisine karşı Rumlarla bir uzlaşmaya varmak istediklerini bildiren bir telgraf almıştı. Hrisantos bunun kendi programlarının bir parçası olduğunu yazar. İki gün sonra da Kafkasya'daki Yunan Komiseri, Erivan'daki Amerikan Yüksek Komiseri Ermenilere askeri yardım amacıyla Yunan kuvvetlerinin gönderilmesini isteyen mesajını aktarır. Hrisantos Türklerin karşı tepkisine yol açacağı için Ermenilerle herhangi bir işbirliğine girilmesine karşı çıkar. Böylece Rumlarca Ermeniler arasında bir ittifak kurulması yerine, Hrisantos'un ilkelerine daha uygun olan Pontoslu Rumlarla , Türklerin bir federasyon oluşturmaları fikri, Hrisantos daha Paris'ten ayrılmadan olgunlaşmaya başlar.
Zaten Türklerle temaslara da bir süredir başlamıştır. Trabzon ve yöresi ile ilgili, Hürriyet ve İtilaf Partisine yakın, dolayısıyla Jön Türklere karşı ve Müttefiklerden yana bir kuruluş olan Trabzon ve Havalisi Adem-i Merkeziyet Cemiyet-i Ocak 1919'da İstanbul'da kurulmuştur. Mart ayında bu dernek Paris'e Pontus federasyonu fikrini birlikte savunmak üzere ortak bir delegasyon göndermek amacıyla İstanbuldaki Pontus komitesi ile temasa geçer. Rumlar arasında bu çözüme en yatkın kişi bir başka din adamı, Giresun'da oturan Gümüşhane metropoliti Lavrentios'tur. İstanbul'Da başlatılan temaslarla ilgili haberleri 30 Mart'ta ilk kez yayınlanan gazete de Giresun'da çıkan bir Türk gazetesidir. Bu haber, Lavrentios'un, Hrisantos'un 1913'te Trabzon'a atanmasından yararlanarak Giresun bölgesini kendisine bağlamış olması yüzünden ortalığı daha da kızıştırır. Öyleki köylerde yaptığı bir gezi sırasında Hrisantos yanlıları ayin yaparken Lavrentios'a saldırırlar ve bunun ardından patlak veren çatışmalarda 163 kişi yaralanır. Bu olay, o sırada İstanbul'da olan Hrisantos'a ortak delegasyon girişimini söndürme imkanını verir. Ancak, Trabzon'Da onun vekili ve Osmanlı Parlementosunda Jön Türk Mebusu olan Matteos Kofidis'e, Trabzon'Da 12 Şubat'ta başka yerlerde Jön Türk Partisi'nin kadroları tarafından oluşturulan ve sonradan Kemalist hareketin çekirdeğini oluşturacak olan Müdafa-i Hukuk Cemiyeti ilk kongresini 23 Şubatta yapmış ve Paris'e bir delşegasyon gönderilmesi hazırlıklarına katılmak amacıyla İstanbul'a bir komisyon göndermeye karar vermiştir. Rakip derneğin Rumlarla ilişkiye geçmek istemesinin nedeni de muhtemelen bu girişimi baltalamaktır. |