Bir bunalımın habercileri
I. ve II. yüzyıllarda, özellikle eyaletlere, üretim araçlarında büyük bir gelişme görülüyor. Yunanistan’da ve kuzey İtalya’da, tekerlekli ve geniş demirli saban, Galya’da orak makinesi ortaya çıkmış; su değirmenleri çoğalmış; işyerlerinde vinç, pişmiş tuğla, hatta çimento kullanılmaya başlanmıştı. Zanaatçıların aletlerinde de büyük bir yetkinleşme vardı.
Ne var ki köle emeği, üretimin daha da verimli kılınmasında bir engeldi: Köle emeği gibi, bu en ilkel aletten yararlanmaya zorlanış, üretim araçlarındaki gelişme ile uzlaşmayan bir durum ortaya çıkarıyordu. Gerçi Aristoteles, “Köle, mülkiyetin en yetkin biçimidir” demiştir; ancak, İsa’dan sonra I. ve II. yüzyıllarda, köle sahipliği, en tehlikeli ve en geçici biçimlerden biriydi artık. Gitgide daha boyun eğmez duruma gelmiş olan köleler, efendilerine karşı durmadan artan bir kinle doluydular. İsa’dan önceki I. ve II. yüzyıllardaki büyük köle ayaklanmaları yoktu aslında; yönetimdekiler, şurada ya da burada ateşlenen başkaldırı ocaklarını, daha ilk kıvılcımında söndürüyorlardı. Ama, buna karşılık imparatorluk devrinde, köleler, efendilerine karşı öfke ve kinlerini, özellikle onları öldürerek ve çok kez yalan ihbarlarla dile getiriyorlardı. Durmadan işleyen hafiyelik is efendileri Neron, Dominiatus, Kommodius gibi despotların zulmüne uğratıyor ve sürekli bir kaygı içinde tutuyordu onları. Romalıların “Ne kadar kölen varsa, o kadar düşmanın var” sözü bu devirden kalmış olmalıdır.
Son olarak, kölelerin “niteliği” de değişmişti; şimdi gerçek birer “barbar”dılar: Germendiler, Sarmattıllar, Daçyalıydılar; çünkü uygar halkların köleleştirilmesi sistemi, geçmişte kalmıştı. Eyaletler, Roma topluluğunun eşit haklı birer üyesi olmuşlar ve o yerlerden, iş bilen meslek sahibi işçi olarak köle getirilmesi durmuştu. Getirilenlerin de üzerinde titrenmeye ve en akılcı biçimde yararlanmaya başlandı: Aralarından çoğu, aylık bir ödenti karşılığında dışarıda çalışmakta serbest bırakıldı: Onlara, durumuna göre, bir toprak parçası, bir dükkan , bir işyeri verildi; içlerinden azat edilenler bile oldu. Bütün bunlar da, köleyi efendisine bağlı tutmakla beraber, efendisini ona bakmaktan da kurtarıyordu. |