. Aynı yazarın –10 kitaplık- mektupları, biçemi pek özentili ve yapmacıklı olsa da, bir başka edebi değer taşır; öz bakımınsan da ilginçtirler, çünkü II. yüzyılın başlarındaki Roma toplumunun iktisadi olayları, idari yöntemleri, kültürü, yaşamı ve örfleri hakkında zengin bilgiler vermektedir bize; Trajanus’la yazışmalarını içeren X. Kitap daha da ilginçtir.
Yergi, Roma edebiyatının artık egemen duruma gelmiş bir türü de, büyük ölçüde değişti. Yergi yazarları, vaktiyle Lucillius’un Katullus’un ve bazı bazı Horatius’un yaptıkları gibi, güncel siyasi olayları eleştirmekten vazgeçmek zorunda kaldılar; onun yerine, çeşitli sosyal çevrelerin, hatta bazı kişilerin kötülüklerini eleştiriyor, özel yaşamların özellikle insanı çileden çıkaran bazı olaylarını, genel ahlaka aykırı davranışlarını sergilemekle yetiniyorlardı. Valerius Martialis, şiirlerini bu anlayışla yazdı.
Yirmi yıl sonra, Juvenalis Roma toplumundaki ahlaki çöküşü, 16 adet yergisinde çok daha sert ve acı bir dille eleştirdi.
II. yüzyıldaki Roma toplumunun orta ve aşağı katlarının yaşamı, örfleri, edebvi beğenileri ve dünya görüşleri, bir büyük ederse, Apuleius’un Değişmeler ( ya da Altın Eşek) adlı düşsel romanında, büyük bir yetkinlikle dile getirilmiştir.
Bu kültürel çöküş döneminin belirgin niteliklerinden biri de, tiyatroda ciddi türlerin, güncel temalar üzerine trajedi ve komedinin, yerini, mim denen, çok kez anlatılmaz patavatsızlıkta, açık saçık kaba güldürülere, şatafatlı, ama duygudan yoksun “peri oyunları”na bırakmasıdır. İlk planda gelen sirk ve araba yarışlarıydı şimdi ve Roma toplumunu öylesine heyecanlandırıyordu ki bunlar, Kaligula’dan başlayarak, sirk seyircileri, tuttukları sürücülerin ceketlerinin rengine göre, “beyazlar”, “kızıllar”, “maviler” be “yeşiller” diye cephelere bölünmüşlerdi. Anfiteatrlarda, gladyatörlerin düelloları, hatta savaş düzeninde çatışmaları da revaçtaydı. Gladyatör eğlenceleri, yalnız Romalılaşmış Batı eyaletlerinde değil, o zamana değin böylesine kanlı eğlenceleri bilmeyen Hellen kültürünün egemen olduğu doğuda yayıldı. |