imparator

Tablo 1: Dış Ticarete Ait Temel Göstergeler (Milyon $)

1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
İhracat
İthalat
İhr-İth
İhr+İth
İhr/İth

Kaynak: DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler(1950-1998), s.33-38, www.dtm.gov.tr/türkiye-ab ilişkileri ilişkileri/dış ticaret, Şubat 2000.
Tabloya göre, 1995 yılında ihracat 21.635 milyon $ iken, 1999 yılında yaklaşık yüzde 20 artarak 26.587 milyon $’a çıkmıştır. Aynı yıllar arasında ithalat ise yüzde 13 artarak 35.709 milyon $’dan 40.687 milyon $’a çıkmıştır. 1995 yılında 14.073 milyon $ olan dış ticaret açığı, 1997’de 20.646 milyon $’a çıkarken, 1998’de 19.039 milyon $’a, 1999’da da 14.100 milyon $’a düşmüştür. Dış Ticaret hacmi ise 1995’te 57.344 milyon $’dan, yüzde 17 artarak 1999’de 67.274 milyon $’a çıkmıştır. İthalatın ihracatı karşılama oranı da 1995’te yüzde 60.6 iken, 1996 ve 1997’de yüzde 54.1’e düşmüş, 1998’de yüzde 56.6’ya, 1999’da ise yüzde 66.9’a çıkmıştır.
1998 yılında dış ticaret rakamlarında, 1997 yılına göre gerçekleşen iyileşmenin temelinde ekonomik krize bağlı olarak ithalat miktarında görülen gerileme yatmaktadır. Tablo 2-2 deki veriler, GB’nin ticaret yaratıcı etkisinin birlik lehine doğduğunu göstermektedir. Türkiye aleyhine ortaya çıkan bu etkide başlangıçta ithalatın ihracattan daha büyük bir paya sahip olduğu görülmektedir. Türkiye ekonomisinin AB ekonomisine göre rekabet gücü daha düşük olduğundan başlangıçta ithalatın ihracattan hızlı artması doğaldır. Zamanla ortak üretim, teknoloji transferi, bilgi akışı ve Ar-Ge faaliyetlerinin artmasıyla Türkiye ekonomisi daha iyi performans gösterecektir. Bu durumda ticaret yaratıcı etki daha çok Türkiye’nin lehine dönecektir.
1.1.1.2. Ticaret Saptırıcı Etki
Üçüncü ülke mallarına karşı konan ortak tarife sonucu bu ülkelerin mallarının pahalı hale gelmesi ticaretin birlik içine kaymasına neden olur. Ticareti birlik dışından birlik içine kaydıran bu etkiye ticaret saptırıcı etki denir. Bu etki sonucu birlik dışında kalan ülkelerle yapılan ticaret hacminde daralma ortaya çıkmaktadır. GB sonucunda ticaret saptırıcı etkinin ne ölçüde gerçekleştiğini tablo yardımıyla açıklayalım.
Tablo 2: Ülke Gruplarına Göre Dış Ticaret(Milyon $)

1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
İhracat








AB
9.362
9.769
9.501
11.215
13.831
14.427
15.583
16.913
D.OECD
2.014
1.832
1.902
2.580
2.753
2.878
3.335
3.475
Türk Cum.
132
334
605
559
742
958
1.136
1.073
O.Doğu
1.850
1.972
1.989
2.108
2.132
2.245
2.382
2.196
K.Afrika
692
632
597
725
900
985
980
1.500
D.Ülkeler
1.558
2.007
2.656
3.498
4.031
4.610
6.180
5.200
İthalat








AB
9.897
10.656
13.875
10.915
16.861
23.138
24.870
24.090
D.OECD
5.292
5.882
7.237
5.248
7.540
7.953
9.945
9.382
Türk Cum.
132
238
344
320
301
329
408
456
O.Doğu
2.491
2.968
2.799
2.530
2.687
3.243
2.726
1.956
K.Afrika
480
575
381
629
1.142
1.618
1.813
1.493
D.Ülkeler
2.755
3.051
4.793
3.628
7.176
7.345
8.797
8.543

Kaynak: İTO, Rakamlarla Türkiye Ekonomisi, Yayın No:1999/42, s.28-30.
Tablo 2’ye göre 1994 yılından sonra Türkiye’nin AB ile olan ihracat ve ithalatı önemli ölçüde artmıştır. Özellikle ithalattaki hızlı artış 1997 yılına kadar sürmüştür. 1995 yılında 16.861 milyon $ olan AB ithalatı 1997 sonunda yüzde 45 artarak 24.090 milyon $’a çıkmıştır. Aynı yıllar arasında ihracat ise, yüzde 19 artarak 13.831 milyon $’dan 16.613 milyon $’a çıkmıştır. 1995 yılında görülen ihracat-ithalat artışını ekonominin 5 nisan krizinden çıkıp gelişme göstermesine ve yüksek devalüasyona bağlamak mümkündür.
GB’den önce de dış ticaretin büyük kısmını AB ile yapan Türkiye’nin bu eğiliminde 1995-1999 yılları arasında bir değişiklik olmadığı gibi, üçüncü ülkelerle olan ticaretinde de önemli bir farklılık gözlenmemiştir. İlk dört yıla ilişkin dış ticaret verileri GB’nin ticaret sapmasına işaret etmemektedir. Türkiye’nin AB dışındaki diğer ülke ve ülke grupları ile de ikili ilişkileri olduğu için ticaret saptırıcı etkinin belirli şekilde ortaya çıkmadığı görülmektedir.
1.1.2. Tüketim Etkisi
GB sonucu gümrükler indirilince nispi olarak daha ucuza gelen yabancı mallar daha fazla talep edilmektedir. GB sonucu birlik içinde pahalıya üreten üye ülkenin ve OGT sonucu ürünleri pahalı hale gelen birlik dışı ülkelerin üretimi azalmaktadır. Üretim etkisindeki bu değişikliğe bağlı olarak birlik içi fiyat herhangi bir ülkenin fiyatının altında kalırsa, bu ülke vatandaşlarının satınalma güçleri artacağından birlik içi ithalat artacaktır. Bu ithalat artışı da GB’nin tüketim etkisini ortaya çıkarır.
Sermaye malları, ara mallar ve tüketim mallarına ilişkin ihracat 1994 yılından sonra düzenli bir şekilde artmıştır (bkz. Tablo 2-4). GSMH ve ithalat artışı aynı zamanda tüketim etkisini gösterir. GB’nin üretim ve tüketim etkisini tablo 2-4 yardımıyla açıklamaya çalışalım.