Türkiye'nin üç yanı denizlerle çevrili olduğundan ülke kara kütlelerinin ortasında olmasına rağmen okyanusa denizyolları ile bağlıdır. Marmara ve Boğazlar, Karadeniz'i dış dünyaya açan çok önemli su yollarıdır. Bütünüyle ulusal sınırlar içinde yer alan Marmara Denizi, İstanbul Boğazı ile Karadeniz'e, Çanakkale Boğazı ile de Egeve Akdeniz'e açılır.
1. Dünya savaşı sonunda yapılan Sevr ve Mondros antlaşmaları ile Boğazlar itilaf devletleri tarafından 1918 yılında işgal edilmiş, milli mücadelenin başarıya ulaşması sonucunda yapılan Lozan Antlaşması ve
uluslararası deniz hukuku açısından boğazların hukuksal durumu, 20 Temmuz 1636’ da Montreux Sözleşmesi ile düzenlendi. Türkiye, geçişin hukuksal hakkını almış, barış zamanında, bütün dünya ülkelerinin gemilerinin geçişini kendi denetimi altında özgür bırakmıştır. Ama savaş zamanında, belirli koşullarda geçişi yasaklama hakkına sahiptir.
ÇANAKKALE BOĞAZI
Marmara denizini ege denizine bağlayan boğaz. İstanbul boğazına göre daha az girintili çıkıntılı, buna karşılık uzunluğu onun iki katından fazladır. Rumeli kıyısında, Seddülbahir’in tam batısındaki İlyas burnundan Çankaya burnuna kadar uzunluğu yaklaşık 78 km, Anadolu yakasında Kum Burnundan Çardak Fenerine kadar uzunluğu ise yaklaşık 94 km’ dir. İlyas Burnu ile Çardak Feneri arasındaki uzaklık yaklaşık 60 km’ dir. Boğazın Gelibolu-Çardak feneri arası ( 3,2 km ) kuzey ağzını, İlyas Burnu-Kum Burnu arası ( 3,6 km ) ise güney ağzını oluşturur. En dar yeri 1,2 km ile Kilitbahir-Çanakkale arasıdır.
Yalıyer adı verilen dik kıyıları dışında, özellikle Anadolu kıyılarındaki akarsuların döküldüğü yerlerde delta ovaları ile bazı kıyı okları dikkati çeker. Özellikle Gelibolu Yarımadasının boğaz kıyısı ardında 300 m’yi aşan dağlar yer alır ( Kocaçimen Tepe 305 m, Üveyik Tepesi 363 m ). Ovalar arasında, Lapseki’ nin güneyinde Umurbey Deresi deltası, Çanakkale yakınındaki Kocaçay deltası ve Karamenderes Irmağının oluşturduğu, İlion Ovası olarak da tanınan Delta en önemlileridir. Nara Burnu ile Çardak çevresinde görülen kıyı okları akıntı yüzünden fazla ilerliyememiş, ama kıyılarda küçük yaylar çizerek kumsallar oluşturmuştur. Boğazın kuzey ve orta kesimlerinde kıyının darlaşması akıntının yön değiştirmesine neden olur; böylece, denize doğru uzanan ve uzaktan zor seçilen kıyı okları olmuştur. Kıyı okları, sisli havalardagemiler için büyük bir tehlike oluşturmaktadır. 1953’ te Nara Burnunda Türk Deniz Kuvvetleri’ ne bağlı “ Dumlupınar ” denizaltısı ile İsveç bandıralı “ Nabund ” gemisinin çarpışması sonucunda 88 denizci yaşamını yitirmiştir. Boğazın ortasında kuzeyden güneye doğru uzanan ve derinliği yaklaşık 50 m olan bir oluk vardır. Bu olukta yer yer oval biçimli derin çukurlar görülür. Derinlik Nara Burnunun kuzeyinde 102 m’yi, Çanakkale- Kilitbahir arasında ise 109 m’yi bulur. İstanbul boğazında olduğu gibi, boğazın dar olduğu yerlerde çok güçlü akıntıların dip birikimine olanak vermemesi sonucu bu derinlikler oluşmuştur. Yazların sıcak ve kurak, yüzey topraklarının geçirimli oluşu yüzünden, kıyılardaki bitki örtüsü İstanbul Boğazına oranla yoksuldur. Alçaklarda makiler; yamaçlarda bağlar, zeytinlikler, çalılıklar ve kavaklar görülür. |