Dünya hayatı* her insanın* asıl ve sonsuz ahiret yurduna ulaşmadan önce imtihan olduğu geçici bir mekandır. Her insanın fıtratına uygun olarak yaratılan imtihanların bir amacı* insanı imani anlamda olgunlaştırmak* onu sonsuz ahiret hayatına hazırlamaktır. İnananların dünyada yaşadıkları imtihan konularının neler olabileceği ve bunlar esnasında gösterdikleri güzel tavır Kuran'da şu şekilde tarif edilmiştir:
“Andolsun* Biz sizi biraz korku* açlık ve bir parça mallardan* canlardan ve ürünlerden eksiltmekle imtihan edeceğiz. Sabır gösterenleri müjdele. Onlara bir musibet isabet ettiğinde* derler ki: "Biz Allah'a ait (kullar)ız ve şüphesiz O'na dönücüleriz." Rablerinden bağışlanma (salat) ve rahmet bunların üzerinedir ve hidayete erenler de bunlardır.”(Bakara Suresi* 155-157)
Zenginlikle İmtihan:
İnsan bolluk* zenginlik ve çok büyük nimetler içindeyken de Allah'ın razı olacağı umulan güzel ahlakı gösterip göstermediğiyle denenir. Çünkü bolluk dünyanın geçici süslerine dalan insan için bir deneme* Allah'ı ve ahireti unutturup yanıltan bir etken olabilir. Ama imanlı bir insan ne kadar büyük nimetler içinde olursa olsun asla Allah'a karşı nankörlük etmez.
İnkarcıların Baskısıyla* Tuzak ve Zulümleriyle İmtihan:
İnkarcıların hayrı engellemek için yaptıkları zorbalıklar* müminler için birer imtihandırlar. Mümin* “... sizden önce kendilerine kitap verilenlerden ve şirk koşmakta olanlardan elbette çok eziyet verici (sözler) işiteceksiniz. Eğer sabreder ve sakınırsanız emirlere olan azimdendir.” (Al-i İmran Suresi*186) ayetinin hükmü gereği bunlara sabır göstermenin güzelliklere açılan bir yol olduğunu unutmaz.
Hastalıkla İmtihan:
Mümin* hastalığın Allah'tan gelen bir deneme olduğunun bilincindedir. Kendisine isabet eden ağır hastalıkta* bunun Allah'tan gelen bir imtihan olduğunun farkına varan ve yardımı yalnızca Allah'tan dileyip tevekküllü tavrını koruyan Hz. Eyüp bu konuda çok güzel bir örnek teşkil eder. Ayrıca şiddetli bir hastalık* kamil bir imana sahip olmayan insanın çabuk yılgınlık gösterebileceği ya da manevi zaaflarını ortaya çıkarabilen bir durumdur. Ancak bu zaafının farkına varan kişi* samimi iman sahibi ise hemen bunu telafi yoluna gider. Hastalık onun hatasını fark etmesine yol açtığı için güzellik halini alır.
Fakirlik ve Açlık Korkusuyla İmtihan:
Şeytan* zayıf imanlı kimselere fakirlik korkusu verebilir. Müminlerse* canlarının* mallarının ve sahip oldukları herşeyin Allah'a ait olduğunu* rızkı verenin de alanın da Allah olduğunu bildikleri için* bunlarda meydana gelen bir eksilme onların ahlaklarını* düşünce yapılarını ve Allah'a olan sadakatlerini asla etkilemez.
Türlü Korkularla İmtihan:
Bazı insanlar ölüm korkusuyla* gelecek korkusuyla* sevdiklerini kaybetme ya da başarısızlık gibi korkularla imtihan olduklarında herşeyin kaderde olduğunu unutma gafletine düşebilirler. Oysa bunlar şeytanın kalplere korku salmak için verdiği telkinlerdir.
Duygusallıkla İmtihan:
Değişen şartlardan ruhen etkilenmek gibi Kuran'a ters düşen her hareket* bilinç altına yerleşen duygusallık telkininin bir işaretidir. Müminler bunun şeytandan gelen duygusallık telkini olduğunu bilir ve Kuran'a göre davranırlar.
Karamsarlık ve Ümitsizliğe Düşme:
Şeytan karamsarlık ve ümitsizlik telkini vererek insanları şevksiz bir ruh haline sürüklemeye çalışabilir ancak iman edenler bunun bir deneme olduğunu bilirler.
Vesvese ve Kuşkulara Kapılma:
Şeytan gerçekte var olmayan olayları insanların kafalarında sanki varmış gibi gösterir. Kişinin sevilmediği* güvenilmediği* başarısız bulunduğu gibi türlü kuşkulara kapılması bu imtihanlara birer örnektir.
Dünya Hayatının Süsleri ile İmtihan:
Şeytan kişiyi sonsuz ahiret hayatını düşünmekten alıkoyup dünya hayatına yöneltmek için mal* servet tutkusunu ya da sapkın eğlenceleri süslü göstermeye çalışır. Bu süsler de kişiye birer imtihan oluşturabilirler.
Öfke ve Kin Duyma:
Şeytan insanlara öfke ve kin telkini vermeye çalışır. İnsanların işlerinin planladıkları gibi gitmemesi* yakınlarına sinirlenip kızmaları* günlük yaşamın bir parçası olan örneğin trafik sıkışıklığı gibi durumlarda öfkelenip Kuran ahlakına uygun olmayan tavırlar sergilemelerini ister. Mümin için bu tip durumlar* “Onlar* bollukta da* darlıkta da infak edenler* öfkelerini yenenler ve insanlardan bağışlama ile geçenlerdir.” (Al-i İmran Suresi* 134) ayetinin hükmü gereği öfkelerini yendikleri birer imtihan konumundadır.
Müminlerin Alacağı Güzel Sonuç
Dünyadaki imtihan ortamında* sağduyu sahibi insana düşen* vicdanının sesini dinleyip* Allah'ın kendisini bir denemeden geçirdiğini hiçbir şekilde unutmamaktır. Samimi kalple Allah'a yönelen bir insan karşısına ne tür bir zorluk çıkarsa çıksın* mutlaka bir kolaylıkla karşılaşacak ve doğruyu bulacaktır. Bu imtihan dünyasının en büyük sırlarından biri* iman edenler için mutlak bir kazançla noktalanmasıdır. En büyük kazanç ise hiç şüphesiz* iman edenlerin bu denemeler karşısında gösterdikleri güzel ahlak* cesaret ve ****netin* onların ahiretteki karşılıklarını ve derecelerini artıracak olmasıdır. Allah müminleri Kuran'da şöyle müjdelemiştir:
Şu halde yaptığınız bu alışverişten dolayı sevinip-müjdeleşiniz. İşte 'büyük kurtuluş ve mutluluk' budur. (Tevbe Suresi* 111