[Meric]

SEVR ANDLAŞMASI
(10 ağustos 1920 )

Bir taraftan işbu muahedede başlıca düvel-i müttefika ola¬rak zikiredilen Britanya Imperatorluğu, Fransa ve italya ve Japonya ve işbu başlıca devletlerle birlikte düvel-i müttefikayı teşkil eden Ermenistan, Belçika, Yunanistan, Hicaz, Lehistan, Portekiz, Romanya, Sırp-Hırvat-Sloven ve Çekoslovakya :
Diğer taraftan Türkiye;
Bir sulh muahedenamesi akdedebilmek üzere hükûmet-i seniyenin talebine binaen, bastıca düvel-i müttefika tarafından 30 teşrinievvel 1918 tarihinde Türkiye'ye bir mütareke bahsedil¬diğine düvel-i müttefika içlerinden bazılarının Türkiye'ye karşı doğrudan doğruya veya dolayısiyle sürüklendikleri ve menşe-i sabık Avusturya-Macaristan hükûmet-i imperatoriye ve kırali-yesinin 28 temmuz 1914 tarihinde Sırbistan'a vukubulan ilân-ı harbi ile Türkiye tarafından 29 teşrinievvel 1914 tarihinde dü¬vel-i müttefikaya karşı açılan ve Türkiye'nin müttefiki Almanya tarafından idare olunan muhasamatı teşkil eden harbin muh¬kem ve müstahkem bir sulhe münkalip olmasını arzu ettiklerine binaen bu hususta düvel-i müteakide kendi murahhasları olmak üzere :
Haşmetlû Büyük Britanya ve İrlanda müttehit Kıratlığı ve mave-ra-yı ebharda Britanya arazisi kiralı ve Hindistan imparatoru :
Sir George Dixon Graham, K. S. V. O., Britanya Kiralının Paris elçisi.
1 Sevr Andlaşması metni "Sevr - Devlet-i Aliye ile Sulh Muahedesi - 10 Ağustos 1920" başlığı altında Konya'da Öğüt Matbaası'nda 1336 - 1920 de basılan nüshadan nakledilmiştir (Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi; Es. No. 1339-153 ; Remi S. M. 130). Ancak, bu vesika tasdik edilüp Takvim-i Vekayi veya Düstur'da yayınlanmadığı için eldeki türkee basılı metin asıl olan fransızca metinle karşılaştırılmıştır. Büyük Millet Meclisi kitaplığındaki nüsha: Traite de Paix entre les Puissances Alliees et Associees et la Turquie signe le 10 août 1920 â Sevres (Texte Français, Anşjlais et İtalien) başlığını taşımakta ve Esas No, 1932-1308, Remiz: S. M. 543 de kavıtlı bulunmaktadır.


Ve Kanada Dominyonu için:
Sayın Sir George Halsey Perley, K. S. M. G., Birleşik Ki ralli k
nezdinde Kanada yüksek komiseri. Ve Avusturalya için: Çok sayın Andrew Fischer, Birleşik Kırallık nezdinde Avusturya
yüksek komiseri.
Ve Yeni Zelanda Dominyonu için: Sir George Dixon Graham, K. S. V. O., Britanya kiralının Paris
elçisi.
Ve Müttehit Afrika-yı Cenubi için: M. Reginald Andrew Blankenberg, O. B. E., Birleşik Kırallık
nezdinde yüksek komiserlik vazifelerini yapmakta. Ve Hindistan için:
Sir Arthur Hirtzel, K. S. B., Hindistan işleri müsteşar yardımcısı. Fransa Reisicumhuru:
M. Alexandre Millerand, Dışişleri Bakanı; M. Frederic François-Marsal, Maliye Bakanı ; M. Auguste Paul-Louis Isaac, Ticaret ve Sanayi Bakanı, M. Jules Cambon, Fransa Büyük elçisi, M. Georges Maurice Paleologue, Fransa Büyükelçisi, Dışişleri
Bakanlığı umumi kâtibi. Haşmetlû İtalya Kiralı: Kont Lelio Bonin Longare, Kırallık ayan üyesi, Haşmetlû italya
kiralının Paris fevkalâde ve murahbas Büyükelçisi. General Giovanni Marietti, Yüksek Harp Şûrasında İtalyan
askeri temsilcisi. Haşmetlû Japonya İmparatoru:
Vikont Chinda, Haşmetlû Japonya Imperatorunun Londra fev¬kalâde ve murahhas Büyükelçisi. M. K. Matsui, Haşmetlû Japonya Imperatorunun Paris fevkalâde
ve murahhas Büyükelçisi. Ermenistan Reisicumhuru: M. Avetis Aharonian, Ermenistan Cumhuriyeti Delegasyonu
başkanı.
Haşmetlû Belçika kiralı: M. Jules van den Heuvel, fevkalâde temsilci ve murahhas elçi,
Devlet Bakanı. M. Rolin Jaequemyns, Devlet Hususî Hukuku Enstitüsü üyesi,
Belçika Delegasyonu Umumî Kâtibi.


Haşmetlû Yunan Kiralı:
M. Eleftherios K. Veniselos, Bakanlar Kurulu Başkanı.
M. Athos Romanos, Haşmetlû Elenler Kiralının Paris fevkalâde
Temsilcisi ve murahhas Elçisi. Haşmtlû Hicaz Kiralı:
Lehistan Reisicumhuru:
Kont Maurice Zamoyski, Polonya Cumhuriyeti Paris fevkalâde temsilcisi ve murahhas elçisi,
M. Erasme Piltz.
Portekiz Reisicumhuru :
Doktor Affonso Augusto da Costa, Bakanlar Kurulu Eski Başkam.
Haşmetlû Romanya Kiralı:
M. Nicolae Titulescu, Maliye Bakanı.
Prens Dimitrie Ghika, Haşmetlû Romanya Kiralının Paris fev¬kalâde temsilcisi ve murahhas elçisi.
Haşmetlû Sırp-Hırvat-Sloven Kiralı:
M. Nicolas P. Pachitch, Bakanlar Kurulu Eski Başkanı.
M. Ante Trumbic, Dışişleri Bakanı.
Çekoslovak Reisicumhuru:
M. fidouard Benes, Dışişleri Bakanı,
M. Stephen Osusky, Çekoslovak Cumhuriyetinin Londra fevka¬lâde temsilcisi ve murahhas elçisi.
Türkiye:
Hadi Paşa, Ayan üyesi.
Rıza Tevfik Bey, Ayan üyesi,
Reşad Halis Bey, Türkiye'nin Bern fevkalâde temsilcisi ve mu¬rahhas elçisi. Tayin etmişlerdir.
Murahhasin-i müşarünileyhim usulüne muvafık olan ruh¬satnamelerini teati ettikten sonra ahkâm-ı âtiyeyi kararlaştır¬mışlardır.
tşbu muahedenin mevki-i icraya vaz'ı tarihinden itibaren
hal-i harp hitam bulacaktır.
Bu andan itibaren işbu muahedede münderiç kuyut tahtında
düvel-i müttefika ile Türkiye arasında münasebat-ı resmiye
başlıyacaktır.


BlRÎNCÎ BÂB1
Cemiyet-i Akvam Ahidnamesi
Düvel-i müteakide, beynelmilel iştirak-i mesainin inkişafı ve milletlere sulh ve meniyetin temini için harbe tevessül etme¬mek üzere bazı taahhüdatın kabulü adil ve namus üzerine mü¬esses münasebat-ı beynelmilelin alenen icrası badema hükûmatça bilfiil rehber-i hareket ittihaz olunacak kavaid-i hukuk-ı düvelin tamamile meriyeti, akvam-ı müteazzıvenin münasebat-ı müte-kabilelerinde adlin hükümranı ve muahedattan münbeis kâffe-i tahhüdatın harfiyen meriyeti muktazi olduğuna binaen Cemiyet-i Akvamı tesis eden işbu ahidnameyi kabul eylemişlerdir.
Madde 1 — Cemiyetin âza-yı asliyesi, işbu ahidnameye vazı-ülimza olanlardan muahedeye merbut cevtelde esamisi muharrer olanlar ile kezalik melfufta esamisi mezkûr olup da ahidnamenin mevki-i meriyete vaz'ından itibaren iki mah zarfında kitabete tevdi ve cemiyetin diğer azasına tebliğ edilecek olan bir beyan¬name ile hiç bir kayd-ı ihtirazı tahtında olmayarak işbu ahidna¬meye iştiraki kabul eden hükümetlerdir. Kendini serbestçe idare eden ve melfuf cetvelde zikir edilmeyen her hangi bir devlet, dominyon yahut müstemleke, heyetin sülüsanı tarafından Ce¬miyete kabulüne karar verildiği takdirde taahhüdat-ı beynel-mileliyeye samimî bir surette riayat edeceğine dair teminat-ı ha¬kikiye vermek ve kuva-yı harbiye, bahriye ve havaiyesi hakkında cemiyetin nizamatını kabul eylemek şartile Cemiyete dahil ola¬bilir. Cemiyetin her bir âzası iki sene evvel malûmat vererek Cemiyetten çekilebilir. Ancak hin-i müfarekatında işbu ahidna¬menin tahmileylediği taahhüdat da dahil olmak üzere bilcümle taahhüdat-ı beynelmileliyeyi ifa eylemiş olmak şarttır.
Madde 2 — Cemiyet, maiyetinde daimî bir Daire-i Kitabet bulunan bir heyet ve bir Meclis vasıtasile işbu ahidnamede tayin edildiği veçhile icra-yı vazife eder.
Madde 3 — Heyet, âza-yı Cemiyetin mümessillerinden müte¬şekkildir. Evkat-ı muayyenede ahvalin icabettirdiği diğer her
1 Burada Türkçe metinde "kısım" yazılıdır ; Fransızca metinde "Partie" kelimesi vardır. Ancak ilerki bölümlerde ayni Fransızca kelime yerine "Bâb" kelimesi kullanılmıştır. Bunun için Türkçe metin "Partie = Bâb" olarak düzeltilmiştir.


zaman Cemiyetin merkezinde yahut tayin olunabilecek diğer bir mahalde içtima eder. Heyet Cemiyet-i Akvam'm saha-i faa¬liyetine dahil olan veyahut sulh-ı âleme tesir eden kâffe-i me-sail hakkında ita-yı hükme salâhiyettardır. Cemiyet-i Akvam'ın her âzası heyette üçten fazla mümessil bulunduramaz. Ve ancak bir reye maliktir.
Madde 4 — Meclis, başlıca düvel-i müttefika ve müşarikenin ve Cemiyetin diğer dört azasının mümessillerinden mürekkeptir. Cemiyetin işbu dört âzası heyet itarafmdan serbestçe ve her istediği zamanlarda tayin olunur. Meclis tarafından ilk tayin vaki oluncaya kadar Belçika, Brezilya, ispanya ve Yunanistan murahhasları meclis âzasından bulunurlar. Ekseriyet-i heyetin tasvibile Meclis Cemiyetin diğer azasını tayin edebilecek ve bu âza Mecliste suret-i daimede hazır bulunacaktır. Meclis yine ekseriyet-i heyetin tasvibile Mecliste temsil edilmek için Heyet tarafından intihap olunacak Cemiyet azasının adedini tezyit edebilir. Meclis, icabettikçe ve laekal senede bir defa Cemiyetin merkezinde veya irae olunacak sair bir mahalde içtima eder. Meclis, Cemiyetin saha-i faaliyetine dahil olan ve sulh-ı âleme icra-yı tesir eden kâffe-i mesail hakkında ita-yı hükme salâhi¬yettardır. Mecliste temsil edilmeyen âza-yı Cemiyetten herhan¬gisi hassatan kendisini alâkadar eden bir mesele Meclise arzo-lunduğu zaman Meclise bir mümessil izamına davet olunur. Mecliste temsil edilen Cemiyetin her bir azasının bir reyi ve bir mümessili bulunur.
Madde 5 — îşbu ahidname veyahut işbu muahedename ahkâmına sarahaten muhalif ahkâm bulunmadığı takdirde He¬yetin veya Meclisin kararları içtimada temsil edilen Cemiyet azasının ittifak-ı ârâsı ile ittihaz olunur. Nokat-ı hususiye hak¬kında icra-yı tahkikata memur komisyonların tayini hususu da dahil olduğu halde Heyet veya Meclisin içtimalarında mevzuu-bahis olan usule ait mesail Heyet veya Meclis tarafından hal ve faslolunur ve içtimada hazır bulunan Cemiyet azasının ek¬seriyeti tarafından karara rabtolunur. Gerek Heyetin ve gerek Meclisin birinci içtimai Amerika Hükûmat-ı Müttefikası Reisinin daveti üzrine vaki olacaktır.
Madde 6 — Daimî Kitabet Dairesi cemiyetin merkezinde bulunur. Bu Kitabet Dairesi, bir Kâtib-i Umumî ve lüzumu
F. 34


kadar kâtipler ve heyet-i müstahdiminden mürekkeptir. îlk Kâtib-i Umumî muahedeye merbut varakada gösterilmiştir. Bunu istihlâf edecek Kâtib-i Umumî, heyetin ekseriyetinin tasvibi ile Meclis tarafından tayin olunacaktır. Daire-i Kitabet ketebesile heyet-i müstahdimin Meclisin tasvibi ile Kâtib-i Umumî tarafın¬dan tayin olunur. Cemiyetin Kâtib-i Umumisi aynı zamanda Heyetin ve Meclisin de Kâtibi Umumisidir. Heyet-i tahririyenin masarifi Umumî Posta ittihadı Beynelmilel Kalemi için muay¬yen nisbet dahilinde âza-yi Cemiyet tarafından tesviye olunur.
Madde 7 — Cemiyetin merkezi Cenevre'de tesis olunmuştur. Meclis her zaman merkezini diğer herhangi mahalde tesis için bir karar verebilir. Kitabet dairesi de dahil olduğu halde Cemi¬yetin bilcümle vazaifine veyahut hidematına erkek ve kadın alesseviye kabul olunur. Cemiyet azasının mümessilleri ve me¬murları ifa-yı vazife halinde diplomasi imtiyazat ve muafiyattan müstefit olurlar. Cemiyet tarafından ve Cemiyete ait hidemat ve içtimaattan dolayı işgal olunan mebani ve arazi tecavüzden masundur.
Madde 8 — Teslihat-ı milelin asayiş-i millî ve bir hareket-i müşterekenin icap ettireceği taahhüdat-ı düveliye icrası ile ka¬bili telif olacak bir had-di asgariye tenzili sulh ve müsalemetin muhafazası için muktazi olduğu Cemiyet âzası tarafından tasdik edilir.
Meclis her devletin mevki-i coğrafisini ve ahval-i hususi-yesini nazarı itibare alarak hükûmat-i muhtelife tarafından tetkik ve ittihaz-ı karar olunmak üzere bu tenzile ait plânları ihzar eyler. Mezkûr plânların yeniden tetkiki ve indelhace lâekal on senede bir defa tekrar tetkiki icap eder.
Plânların hükûmat-ı muhtelife tarafından kabulünden sonra bu suretle haddi tayin edilen teslihat mikdarı Meclisin rizası olmaksızın tecavüz edilmeyecektir. Cemiyetin âzası mühimmat ve levazım-ı harbiyenin hususî surette imalinin itirazat-ı vahi-meye bâis olduğunu nazar-ı dikkate alarak bu husustaki ne-tayic-i müessifeden tevekkiye hadim tedabire tevessül vazifesini, emniyetleri için muktazi mühimmat ve levazımatı imal edeme¬yen âza-yı Cemiyetin ihtiyacatı nazar-ı itibare alınmak şartile Meclise tevdi ederler. Cemiyetin âzası teslihatlarının mikyasına, berrî ve bahrî ve havaî programlarına ve harpte istimale salih


sanayilerinin mikdarına müteallik kâffe-i malûmatı begayet sa¬mimî ve tam bir surette teati etmeği taahhüt ederler.
Madde 9 — 1 ve 8 inci maddelerin ahkâmının icrası ve su-ret-i umumiyede askerî ve bahrî ve havaî mesail hakkında mü¬talâasını Meclise beyan etmek üzere daimî bir komisyon teşkil olunacaktır.
Madde 10 — Cemiyetin âzası bilumum âza-yı Cemiyetin Cemiyete tamamiyet-i mülkiyelerile hal-i hazırdaki istiklâl-i si¬yasilerine riayet ve bunları her türlü tecavüzat-ı hariciyeye karşı muhafaza eylemeği taahhüt ederler. Bir tecavüz vukuu veya tecavüz tehdidi veyahut tehlikesi mevcut olduğu takdirde Meclis işbu taahhüdün icrasını temin vasaitine tevessül eder.
Madde 11 — Cemiyet âzasından birine gerek doğrudan doğ¬ruya taalûk etsin gerek etmesin her bir harp veya tehlike-i harp bütün Cemiyeti alâkadar edeceği ve Cemiyetin sulh-ı mileli su-ret-i müessirede muhafazaya hadim tedabiri ittihaz eylemesi lâzım geleceği sarahaten beyan olunur. Bu gibi ahvalde Kâtib-i Umumî cemiyet âzasından herhangi birinin talebi üzerine Mec¬lisi derhal içtimaa davet eder. Bundan maada münasebat-ı dü-veliyeye icra-yı tesir etmek mahiyetini haiz olan ve binnetice sulh ve müsalemeti veyahut bu sulh ve müsalemetin mevkuf-ı aleyhi olup beynelakvam hüsn-i amizişi ihlâl edecek olan kâffe-i vekayi hakkında Heyetin veyahut Meclisin nazar-ı dikkatini bir suret-i dostanede celbetmeğe Cemiyet âzasından her birinin hakkı olduğu dahi beyan olunur.
Madde 12 — Bütün âza-yı Cemiyet, aralarında inkita-ı mü-nasebatı tevlit edecek mahiyette bir ihtilâfın tahaddüsü halinde ıhtilâf-ı mezkûru ya hakeme veyahut Meclisin tetkikine tevdi etmeği müttefikan kararlaştırırlar. Kezalik hiç bir veçhile ha¬kemlerin kararının veyahut Meclisin raporunun itasından itiba¬ren üç ay mühletin inkizasından evvel harbe müracaat eyleme¬mek hususunu dahi kararlaştırırlar. Bu maddede mezkûr bil¬cümle ahvalde hakemlerin kararının münasip bir müddet zar¬fında itası ve Meclis raporunun ihtilâfın Meclise tevdi-i gününden itibaren altı mah zarfında tanzimi iktiza eder.
Madde 13 — Aza-yı Cemiyet, beyinlerinde kendi itikatlarına göre hakem marifetile kabil-i tesviye olan bir ihtilâf zuhur eder ve bu ihtilâf, diplomasi tarikile mucib-i memnuniyet bir surette


hal ve tesviye edilemezse bu meselenin tamamile hakeme hava¬lesini kararlaştırırlar. Bir muahedenin hukuk-ı düvelin her nokta-i nazarından tefsirine ve subutu takdirinde bir taahhüd-ı düvelinin inkitaını mucip olacak her nevi hâdisatın tahakkukuna veyahut böyle bir inkıtaın istilzam eyleyeceği tamirin vüsat veya mahi¬yetine taallûk eden bu gibi ihtilâfatın suret-i umumiyede hakem vasıtasile kabil-i hal ihtilâfat meyanında bulunduğu beyan olunur.
Davanın tevdi olunduğu hakem mahkemesi tarafeynce tayin edilen veya mukavelât-ı mütekaddimede musarrah bulunan bir mahkemedir.
Cemiyet âzası ita olunan hükümleri hüsn-i niyetle icra ey¬lemeği ve bu hükümlere tevfik-i hareket eden Cemiyet âzasın¬dan herhangi birine karşı harbe müracaat etmemeği taahhüt ederler. Hükmün adem-i icrası halinde Meclis hükmün temin-i icrasına sâlih tedabiri teklif eder.
Madde 14 — Meclis, beynelmilel daimî bir Mahkeme-i Ad¬liye lâyihasını ihzar ve âza-yı Cemiyete tevdie memurdur. Bu mahkeme bir mahiyet-i beynelmileliyeye haiz olup tarafinin ken¬disine tevdi edeceği kâffe-i ihtilâfatı rüyet edecektir. Meclis veya Heyet tarafından kendisine havale olunacak her nevi ihtilâfat ve nokat hakkında da istişarî mütalâatı beyan eyleyecektir.
Madde 15 — Âza-yı Cemiyet arasında inkita-ı münasebatı tevlit edecek bir ihtilâf tahaddüs eder ve işbu ihtilâf 13 üncü maddede musarrah hake'me havale edilmezse ihtilâf-ı mezkûrun Meclise tevdii âza-yı Cemiyetçe mukarrerdir. Bu hususta azadan birinin bu ihtilâftan tahkikat ve tetkikat-ı mükemmele icrası zımnında kâffe-i tedabire tevessül edecek olan Kâtib-i Umumiyi haberdar etmesi kâfidir. Tarafin müddet-i kalile-i mümküne zarfında davalarının bilcümle vaka-yi müteferriası ve evrak-ı müsbitesini cami bir fezlekeyi Kâtib-i Umumiye tevdi eylerne-lidirer. Meclis bu fezlekenin hemen neşrini emir edebilir.
Meclis ihtilâfın hal ve tesviyesini temine sarf-ı mesai eder ve husul-i muvaffakiyet halinde vekayi-i ve bunlara ait izahat-ı muktaziyeyi ve suver-i tesviyeyi mübeyyin bir fezlekeyi müna-sib gördüğü veçhile neşreder. İhtilâf hal edilemediği takdirde ih¬tilâfın esbabını ve bu işte en münasib ve en mukarin-i adalet gördüğü suret-i tesviyeyi bildirmek üzere ister ittifak-ı ârâ veya ekseriyet-i ârâ ile kararlaştırdığı raporu tanzim ve neşreder.


Mecliste bulunan Cemiyet âzasından her biri esbab-ı ihtilâf ve mukarrerat-ı zatiyesini mübeyyin bir rapor neşredebilir. Mec¬lisin raporu, tarafin mümessillerinin reyi hariç olduğu halde müttefikan kabul olunduğu takdirde Cemiyet âzası mezkûr ra¬por ahkâmına tevfik-i hareket eden taraf aleyhine harbe giriş¬memeği taahhüt ederler. Meclis tarafin-i münaziünfihadan her birinin mümessillerinden maada diğer umum azasına raporunu kabul ettiremediği takdirde Cemiyet âzası hak ve adaletin muhafazası emrinde münasib görecekleri veçhile hareket etmek hakkını muhafaza ederler.
Tarafinden biri ihtilâfın, hukuk-ı düvelin tamamile kendi salâhiyetine terk ettiği bir meseleye taallûk ettiğini iddia eder ve bu iddia Meclis tarafından kabul edilecek olursa meclis bu keyfiyeti bir raporda bast ve temhit eylemekle beraber bir gûna suret-i tesviyeyi tavsiye eylemez.
Meclis işbu maddede tasrih olunan ahvalin kâffesinde ihti¬lâfı Heyete havale edebilir. Kezalik Heyet tarafînden birinin istidası üzerine ihtilâfı tetkik edebilecektir. îşbu istida ihtilâfın Meclise tevdi olunduğu günden itibaren 14 gün zarfında takdim olunmalıdır. Heyete tevdi olunan her meselede Meclisin fiil-i hareket ve salâhiyetine taallûk eden bu madde ile 12 inci mad¬denin ahkâmı Heyetin fiil ve hareket ve salâhiyetin de tatbik olunur. Her meselede tarafın mümessilleri hariç olmak üzere Mec¬liste bulunan âza-yı cemiyet mümessillerinin tasvibi ve diğer âza-yı cemiyetin ekseriyet-i ârâsı ile heyet tarafından tanzim olunan rapor tarafın mümessillerinden gayri diğer âzasnın itti-fak-ı ârâsı ile Meclis tarafından tanzim olunan raporun hüküm ve kuvveti gibi bir hüküm ve kuvveti haizdir.
Madde 16 — Âza-yı Cemiyetten biri 12 inci, 13 üncü veyahut 15 inci maddelerdeki taahhüdat hilâfına olarak muharebeye müracaat ettiği takdirde Cemiyetin diğerbütün âzası aleyhine bilfiil harp ika eylemiş addolunur. Bunlar derhal kendisile bütün münasebat-ı ticariye ve maliyelerini kat ve kendi tebealeriyle ahidnameyi nakzeden hükümet tebeası arasındaki kâffe-i müna-sebatı men etmeği ve bu hükümet tebeası ile Cemiyet-i Akvam'a dahil bulunan ve bulunmayan diğer devletlerin her birinin bey¬ninde bilcümle münasebat-ı maliye, ticariye veyahut şahsiyeyi men etmeği taahhüt ederler.


Bu takdirde Meclis taahhüdat-ı Cemiyetin infazına tahsis olunan kuva-yı müsellehaya cemiyet azasının hangi bahrî ve havaî askerî kuvvetler ile iştirak edeceğini alâkadar olan muhtelif hükümetlere tavsiye etmek vazifesile mükelleftir.
Bundan maada âza-yı Cemiyet işbu madde mucibince itti¬haz olunacak tedabir-i iktisadiye ve maliyenin tatbikatından tahaddüs edecek zayiat ve mehaziri had-di asgariye tenzil için yekdiğerine karşı müzaherat-ı mütekabilede bulunmağı kararlaş¬tırır. Aza-yı Cemiyet, ahidnameyi nakzeden devlet tarafından kendilerinden biri aleyhine ittihaz olunan bir tedbir-i mahsusa mukavemet için kezalik yekdiğerine mütekabildi zahir olacaktır. Aza-yı Cemiyet taahhüdat-ı Cemiyeti tenfiz için icra olunan bir hareketi müşterekeye iştirak eyleyen âza-yı cemiyetten her hangi birine ait kuvvetlerin kendi arazilerinden mürurlarını teshil etmek üzere tedabir-i muktaziyeye tevessül ederler.
Ahidnameden münbais taahhüdatın nakzından dolayı mesul olan her bir âza Cemiyetten ihraç olunabilir. îhraç keyfiyeti Mec¬liste bulunan diğer bütün âza-yı Cemiyetin ârâsı ile ittihaz olunur.
Madde 17 — Yalnız biri Cemiyete dahil bulunan veyahut her ikisi de Cemiyetin âzasından olmayan iki devlet arasında ihtilâf tekevvün ettiği takdirde Cemiyete dahil olmayan devlet veya devletler ihtilâfın tesviyesi için Meclis tarafından tensib olunan şeraite tevfikan kendi azasına tahmil olunan taahhüdata tabi olmağa davet olunurlar. Dâvet-i vakıa kabul olunduğu halde 12 ilâ 16 inci maddeler ahkâmı Meclisçe lüzum görülecek tadilât ile tatbik olunur. Davetname irsal olunur olunmaz Meclis esbab-ı ihtilâf hakkında icra-yı tahkikata mübaderet eder ve hadise-i mahsusada kendisince ahsen ve en müessir görünen teedbiri itti¬haz eyler.
Davet edilen devlet ihtilâfın halli için Cemiyet azasının taah-hüdatını kabulden istinkâf ederek âza-yı Cemiyetten biri aley¬hine harbe tevessül ederse 16 inci madde ahkâmı kendi hakkında mabihüttatbik olunur. Davet edilen tarafeyn ihtilâfın halli için Cemiyet azasının taahhüdatını kabulden istinkâf eyledikleri su¬rette Meclis muhasamata mani olacak ve ihtilâfın hallini intaç edecek her gûna teklifat-ı dermeyen her gûna tedabiri ittihaz ve dermeyan edebilir.

Madde 18 — Cemiyet âzasından biri tarafından atiyen akd-olunacak herhangi bir muahedename veya taahhüdame-i düveli Kitabet dairesince derhal kayıt ve tescil ve sürat-i mümküne ile neşredilmelidir. Bu muahedename veya taahhütname-i düve¬liden hiç biri kayıt ve tescil olununcaya kadar vacibülicra ol¬mayacaktır.
Madde 19 — Heyet, âza-yı Cemiyeti gayr-i kabil-i tatbik bir hal kesbeden ve idameleri sulh ve müsalemet-i âlemi bir muha¬taraya ilka edebilecek olan muahedenamelerle vaziyat-ı düveli-yeyi arasıra yeniden tetkike davet edebilir.
Madde 20 — Aza-yı Cemiyet kendilerine münferiden taal¬lûk eden hususatta işbu ahidnamenin miyanelerinde mevcut olup ahkâmile gayr-i kabil-i telif olan bilumum taahhüdat ve itilâfatı fesh ve ilga ettiğini tasdik eder. Ve üeride taahhüdat ve iltilâfat-ı mümasile akdetmemeği resmen taahhüt eylerler. Azadan biri Cemiyette duhulundan mukaddem ahidname ahkâ¬mile gayr-i kabil-i telif bir takım taahhüdat deruhde etmiş ise işbu taahhüdatından kurtulmak için derhal tedabir-i lâzıma itti¬haz eylemek mecburiyetindedir.
Madde 21 — Hakem ahidnameleri ve Monroe kaidesi gibi bir memlekete mahsus itilâfat misillû sulh ve müsalemetin muhafa¬zasını kâfil bulunan taahhüdat-ı düveliye işbu ahidname ahkâ¬mından hiç birile gayr-i kabil-i telif addedilmeyecektir.
Madde 22 — Usul ve kavaid-i atiye mukaddema kendilerini idare etmiş olan hükûmatın kalemrev-i hükümdarisinden harbi müteakip huruç etmiş olan ve medeniyet-i haziranın bilhassa müşkül bulunan şeraiti dahilinde kendilerini idareye henüz muk¬tedir olamayan milel ve akvamın sakin oldukları müstemlikât ve arazi hakkında tatbik olunur. Bu milel ve akvamın saadet-i hal ve inkişaf ve terakkisi medeniyet için bir vazife-i mukaddese olduğundan bu vazifenin ifası için ahidname-i hazıraya bazı teminat derç ve ithali münasiptir.
Bu usul ve kaidenin hayyiz-i fiile isali için ahsen-i tedbir milel ve akvam-ı mezkûrenin vasayetini menabi-i servet ve ter-carüb yahut vaziyet-i coğrafiyeleri itibarile işbu mesuliyeti de-ruhdeye en muktedir olan ve bunu kabul hususunda izhar-ı mu¬vafakat eylemiş olan milel-i müterekkiyeye tevdi edilmekten ibarrettir. Milel-i müterekkiye işbu vasayeti mandater sıfatile ve cemiyet namına ifa edeceklerdir.